در سیستم اعلام حریق، دتکتورها نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند. این تجهیزات علائم اولیه آتش مانند دود و حرارت را تشخیص می‌دهند و بلافاصله به فرمانده سیستم یعنی کنترل پنل اطلاع می‌دهند. از این رو دتکتور اعلام حریق یکی از تجهیزات ضروری برای حفظ امنیت در برابر آتش‌سوزی و حوادث ناگوار به‌شمار می‌رود. در این مطلب از گنجینه پاوان، به بررسی این حسگر‌های حیاتی و انواع مختلف آن می‌پردازیم.
برای آشنایی بیشتر می توانید مقاله سیستم اعلام حریق را مطالعه کنید.
دتکتور اعلام حریق چیست؟
همانطور که در مقدمه توضیح دادیم، دتکتور اعلام حریق وسیله‌ای برای تشخیص حریق در مراحل اولیه است. منظور زمانی است که حریق به‌وجود آمده باعث ایجاد دود و حرارت می‌شود و سنسور‌ها قادر به تشخیص آن هستند. برای آتش سوزی‌های دودزا از سنسور‌های تشخیص دود و برای حریق‌هایی که دمای محیط را سریعاً بالا می‌روند از سنسور‌های حرارتی استفاده می‌کنند.
انواع دتکتور آتش نشانی
دتکتور‌های اعلام حریق انواع مختلفی بر اساس کاربرد و عملکرد دارند. این اختلاف می‌تواند در نوع سیم‌کشی آن و یا بر اساس نحوه تشخیص باشد. در ادامه هر دسته‌بندی را به تفصیل بررسی می‌کنیم.انواع دتکتور بر اساس سیم کشی
به طور کلی دتکتورها براساس سیم کشی اعلام حریق به سه دسته دتکتور اعلام حریق متعارف، آدرس‌پذیر و بی‌سیم تقسیم می‌شوند. ویژگی هرکدام شامل موارد زیر است: ۱- دتکتور متعارف (Conventional): این نوع دتکتورها به طور مستقیم به کنترل پنل متصل می‌شوند و چندین دتکتور بر روی یک مدار قرار دارند. سیستم اعلام حریق متعارف نمی‌تواند مشخص کند که دقیقاً کدام دتکتور فعال شده است و فقط به صورت کلی هشدار می‌دهد که کدام منطقه یا زون تحت تأثیر قرار گرفته است. ۲- دتکتور آدرس‌پذیر (Addressable): مدار و سیم کشی تجهیزات اعلام حریق از جمله دتکتورها در سیستم اعلام حریق متعارف به صورت حلقه‌ای می‌باشد و با اتصال به کنترل پنل آدرس‌پذیر آتش نشانی همراه است. سیستم اعلام حریق آدرس‌پذیر برای ساختمان‌ها و محیط بزرگ و پر رفت و آمد با نقشه کشی پیچیده مناسب است. در این سیستم تمام دتکتورها دارای یک آدرس (IP) منحصربه‌فرد هستند که در صورت فعالسازی اطلاعات دقیقی در مورد لوکیشن حریق به ما می‌دهد. برای مثال آتش سوزی اگر در انبار یا یکی از دفتر‌های یک شرکت باشد به صورت دقیق قابل تشخیص است. ۳- دتکتور بی‌سیم (Wierless): در دتکتور‌های بی‌سیم، برخلاف دتکتور‌های متعارف و آدرس‌پذیر، هیچ نیازی به سیم‌کشی نیست. این دتکتورها از فناوری‌های بی‌سیم مانند Wi-Fi یا RF (رادیویی) برای انتقال اطلاعات به کنترل پنل استفاده می‌کنند. دتکتور اعلام حریق بی‌سیم در موقعیت‌هایی که سیم‌کشی دشوار است یا نیاز به جابجایی سریع تجهیزات وجود دارد، بسیار مفید است.
انواع دتکتور بر اساس تشخیص
علاوه بر تنوع در سیم کشی دتکتورها، این سنسور‌ها براساس ملاک تشخیص به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. انواع دتکتور اعلام حریق به طور خلاصه شامل موارد زیر است:دتکتور‌های دود
دتکتور دود اعلام حریق خود به سه دسته اپتیکال، فوتوالکتریک و یونی تقسیم می‌شوند. دتکتور‌های اپتیکال برای شناسایی دود از نور استفاده می‌کنند، به این صورت که با تاباندن نور به داخل محفظه توسط یک LED و تحلیل بازتاب آن از ذرات دود، حضور دود را شناسایی و هشدار می‌دهند. دتکتور‌های فوتوالکتریک نیز مانند نوع اپتیکال از نور برای شناسایی حریق استفاده می‌کنند با این تفاوت که سریع‌تر پاسخ می‌دهند، زیرا تکنولوژی شناسایی آن‌ها ساده‌تر است و نیازی به استفاده از LED یا لیزر برای اسکن محفظه نیست. حسگر‌های یونی هم با اندازه‌گیری سطح یون‌ها در هوا کار می‌کنند و تغییرات در جریان الکتریکی ناشی از دود را شناسایی کرده و آتش را تشخیص می‌دهند.دتکتور‌های حرارتی
دتکتور‌های حرارتی از حسگر‌هایی استفاده می‌کنند که تغییرات دمایی را اندازه‌گیری می‌کنند. این دستگاه‌ها زمانی فعال می‌شوند که دما از حد مشخصی که تنظیم شده، بالاتر برود؛ سپس وقتی دما به این نقطه می‌رسد دتکتور سیگنال هشدار را به سمت کنترل پنل ارسال می‌کند. این نوع دتکتورها بیشتر برای مکان‌هایی که دمای بالایی دارند، مانند آشپزخانه، مناسب هستند.دتکتور‌های شعله
این آشکارساز‌ها برای شناسایی حریق از تابش‌های مختلف شعله‌ها استفاده می‌کنند و در محیط‌هایی با خطر بالای آتش‌سوزی مانند پالایشگاه‌ها به کار می‌روند. دتکتور‌های شعله به سه دسته طبقه‌بندی می‌شوند: دتکتور‌های مادون قرمز (IR) که تابش حرارتی تولید شده توسط شعله‌ها را شناسایی می‌کنند و برای آتش‌هایی که حرارت بالایی تولید می‌کنند، مناسب هستند؛ دتکتور‌های فرابنفش (UV)، که تابش فرابنفش از شعله‌ها را تشخیص می‌دهند و برای آتش‌های انفجاری کاربرد دارند؛ و دتکتور‌های ترکیبی (IR+UV)، که از هر دو فناوری مادون قرمز و فرابنفش برای شناسایی دقیق‌تر آتش استفاده می‌کنند.دتکتور‌های گاز
دتکتور‌های گاز برای شناسایی گاز‌های قابل اشتعال و سمی در هوا طراحی شده‌اند. این تجهیزات معمولاً در محیط‌هایی مانند کارخانه‌ها، پارکینگ‌ها و حتی خانه‌ها برای شناسایی گاز‌هایی مانند مونوکسید کربن (CO)، متان استفاده می‌شوند. دتکتور‌های اعلام حریق به یک کنترل پنل متصل می‌شوند که با فعال شدن، آلارم‌هایی مانند آژیر‌ها، بوق‌ها را راه‌اندازی می‌کند. در سیستم‌های پیشرفته‌تر، هشدار با پاسخ‌های خودکار، باعث فعال شدن سیستم‌های اطفاء و تهویه نیز می‌شود. آزمایش و نگهداری منظم تجهیزات اعلام حریق برای اطمینان از عملکرد صحیح آن‌ها نیاز ضروری است. قوانین و مقررات ملی ساختمان، اغلب نوع و محل دتکتورها را بر اساس اندازه و کاربری ساختمان تعیین می‌کنند.
نحوه عملکرد دتکتور اعلام حریق
تصور کنید که شما در آشپزخانه‌تان مشغول آشپزی بوده‌اید. در این حین، وقتی شما سرگرم با کار خود هستید غذای روی گاز می‌سوزد و آتش می‌گیرد. در این حالت اگر خانه شما مجهز به سیستم اعلام حریق باشد، دتکتور آشپزخانه، دود غیرمعمولی ایجاد شده را تشخیص می‌دهند و سیگنال آن را برای کنترل پنل ارسال می‌کنند. کنترل پنل با بررسی سیگنال ارسالی تشخیص می‌دهد که نیاز است آلارم‌ها را فعال کند و در کنار آن سیستم اطفای حریق خانگی مانند اسپرینکلر‌ها را نیز فعال می‌کند؛ در نهایت خود شما هم می‌توانید با استفاده از خاموش‌کننده‌ها دستی، آتش را خاموش کنید. نکته قابل توجه این است که از وجود حریق با خبر شوید؛ بنابراین درک اهمیت عملکرد دتکتور اعلام حریق بسیار مهم است.نتیجه گیری
دتکتو اعلام حریق یکی از ضروری‌ترین تجهیزات برای افزایش ایمنی در برابر آتش‌سوزی‌ها هستند. انتخاب نوع مناسب دتکتور بر اساس نیازهای محیطی و نوع خطرات ممکن می‌تواند تفاوت بزرگی در حفظ جان و مال ایجاد کند. هر نوع دتکتور، مزایا و معایب خاص خود را دارد و بر اساس ویژگی‌های مکان و کاربری مورد نظر باید انتخاب شود. با بررسی دقیق انواع دتکتورها و آشنایی با نحوه عملکرد آن‌ها، می‌توانید تصمیم‌گیری آگاهانه‌ای برای محافظت از محیط خود انجام دهید.
چه نوع دتکتوری برای منازل مناسب است؟
برای منازل، معمولاً استفاده از دتکتور دود و دتکتور مونوکسید کربن توصیه می‌شود. اگر آشپزخانه بزرگی دارید، دتکتور حرارت هم می‌تواند مفید باشد.
آیا دتکتور‌های چندمنظوره بهتر از دتکتور‌های تک‌منظوره هستند؟
دتکتور‌های چندمنظوره قابلیت شناسایی چند خطر را به‌طور همزمان دارند و برای فضا‌های بزرگ یا مکان‌هایی که احتمال وجود چندین خطر وجود دارد، مفید هستند. اما قیمت آن‌ها معمولاً بالاتر از دتکتور‌های تک‌منظوره است.
هر چند وقت یک‌بار باید دتکتور‌های اعلام حریق بررسی یا تعویض شوند؟
دتکتور‌های اعلام حریق باید به‌صورت دوره‌ای (حداقل سالانه) بررسی و تست شوند. همچنین باتری‌های دتکتور باید به‌موقع تعویض شوند و دتکتور‌های قدیمی‌تر از ۱۰ سال بهتر است جایگزین شوند.
