آتش هم می تواند نعمت باشد و هم نفرین. اگر از آن به صورت کنترل شده استفاده شود یک موهبت و نعمت ارزشمند است. آتش در بسیاری از مکان ها برای بهبود زندگی انسان استفاده می شود، اما اگر هر گونه ناهنجاری رخ دهد و وضعیت تا حدودی از کنترل خارج شود، می تواند یک نفرین باشد و به جان و مال ما آسیب برساند. دانستن مراحل حریق می تواند به شما در درک بهتر نحوه مبارزه با آتش و آنچه در هر مرحله انتظار دارید کمک کند. به همین دلیل، در این مطلب از مقالات گنجینه پاوان به بررسی مراحل احتراق یا 4 مرحله آتش سوزی می پردازیم.
مراحل حریق، مراحل آتش سوزی یا مراحل احتراق؟
احتراق (combustion) و آتش، آتش سوزی یا حریق (fire) مفاهیم مرتبط هستند، اما تفاوت های مشخصی دارند. در ادامه توضیحی در مورد هر یک آمده است:
احتراق:
– احتراق یک واکنش شیمیایی است که زمانی رخ می دهد که یک منبع سوخت با یک اکسید کننده (معمولاً اکسیژن) ترکیب می شود و انرژی را به شکل گرما و نور آزاد می کند.
– این یک فرآیند کنترل شده است که برای شروع و حفظ واکنش به یک منبع سوخت، یک اکسید کننده و یک منبع حرارتی نیاز دارد.
– احتراق می تواند در تنظیمات مختلفی مانند موتورها، کوره ها و اجاق ها رخ دهد، جایی که سوخت و اکسید کننده عمداً برای تولید گرما برای اهداف خاص ترکیب می شوند.
– سرعت و شدت احتراق را می توان با تنظیم نسبت سوخت به اکسید کننده، جریان هوا و سایر عوامل کنترل کرد.
آتش سوزی یا حریق:
– آتش یا حریق تجلی مشهود احتراق است که با آزاد شدن سریع انرژی گرما و نور مشخص می شود که اغلب با شعله، دود و تولید گاز همراه است.
– این یک فرآیند کنترل نشده و خودپایدار است که زمانی اتفاق می افتد که احتراق به خودی خود تداوم می یابد و برای ادامه به حداقل انرژی خارجی نیاز دارد.
– آتش شامل یک منبع سوخت، یک اکسید کننده (معمولاً اکسیژن هوای اطراف) و یک منبع گرما برای شروع و حفظ واکنش احتراق است.
– آتش در صورت وجود سوخت، اکسیژن و گرما کافی می تواند گسترش و انتشار یابد و وضعیت خطرناک و مخربی را ایجاد کند.
– حریق می تواند به طور طبیعی مانند آتش سوزی در جنگل ها یا فوران های آتشفشانی یا در نتیجه تصادفات، خطاهای الکتریکی یا اعمال عمدی رخ دهد.
– آتش آزاد شدن سریع و اغلب کنترل نشده انرژی است که می تواند باعث آسیب به اموال، آسیب به موجودات زنده و خطرات محیطی شود.
به طور خلاصه، احتراق واکنش شیمیایی است که هنگام ترکیب سوخت با یک اکسید کننده رخ می دهد، در حالی که آتش تظاهرات قابل مشاهده و کنترل نشده احتراق است. آتش، نشان دهنده آزاد شدن سریع انرژی است که اغلب با شعله و دود همراه است، در حالی که احتراق می تواند یک فرآیند کنترل شده باشد که برای اهداف مختلف استفاده می شود. با این حال اصطلاحات مراحل آتش سوزی، مراحل حریق و مراحل احتراق معمولا به جای هم به کار می روند.
مثلث آتش
مثلث آتش یک مدل متداول برای توضیح سه عنصر ضروری برای وقوع آتش است:
1. سوخت: به هر ماده ای اطلاق می شود که بتواند بسوزد و انرژی لازم برای حفظ آتش را تامین کند. نمونه های رایج سوخت عبارتند از چوب، کاغذ، بنزین، گاز طبیعی و مواد شیمیایی مختلف.
2. اکسیژن: آتش نیاز به تامین کافی اکسیژن، معمولاً از هوای اطراف دارد. اکسیژن از فرآیند احتراق از طریق واکنش با سوخت پشتیبانی می کند.
3. گرما: گرما همان انرژی است که آتش را آغاز و حفظ می کند. لازم است دمای سوخت تا نقطه اشتعال آن افزایش یابد، در این مرحله واکنش احتراق به خودی خود ادامه می دهد.
مراحل حریق یا مراحل احتراق به وجود این سه عنصر و نسبت های آنها مرتبط است. وقتی این سه عنصر به نسبت مناسب کنار هم قرار گیرند، آتش می‌تواند رخ دهد. تا زمانی که سوخت، اکسیژن و گرمای کافی وجود داشته باشد، آتش همچنان می سوزد.
بر اساس نوع سوخت، طبقه بندی حریق متفاوت خواهد بود، مانند آتش سوزی های کلاس A (مواد قابل احتراق معمولی)، آتش سوزی های کلاس B (مایعات قابل اشتعال)، آتش سوزی های کلاس C (آتش سوزی های الکتریکی) و آتش سوزی های کلاس D (فلزات قابل اشتعال). هر کلاس آتش سوزی ممکن است به رویکردها و عوامل خاموش کننده خاصی برای کنترل و سرکوب موثر نیاز داشته باشد.
اقدامات ایمنی آتش سوزی، از جمله پیشگیری، شناسایی و سرکوب، برای به حداقل رساندن خطر آتش سوزی و عواقب احتمالی آن مانند جراحات، آسیب های مالی و تلفات جانی ضروری است. اقدامات ایمنی در برابر آتش شامل آموزش، حمل و نگهداری مناسب مواد قابل اشتعال، نصب سیستم های تشخیص حریق و سیستم اطفاء حریق و رعایت قوانین و مقررات آتش سوزی می باشد.
اهمیت شناخت مراحل حریق
آشنایی با مراحل احتراق یا مراحل آتش سوزی به چند دلیل ضروری است:
پیشگیری از آتش سوزی: درک 4 مرحله آتش سوزی می تواند به شناسایی خطرات احتمالی و جلوگیری از وقوع حریق در وهله اول کمک کند. با شناخت شرایطی که می تواند منجر به شروع آتش سوزی شود، مانند منبع احتراق و سوخت، می توان اقدامات پیشگیرانه ای برای حذف یا به حداقل رساندن این خطرات انجام داد.
اطفاء حریق: هنگامی که آتش سوزی رخ می دهد، دانستن مراحل احتراق می تواند به مهار موثر حریق کمک کند. تکنیک ها و تجهیزات مختلف اطفاء حریق برای مراحل خاص آتش مناسب ترند. به عنوان مثال، یک آتش سوزی کوچک در مرحله اولیه خود ممکن است با استفاده از یک کپسول آتش نشانی خاموش شود، در حالی که یک آتش کاملاً توسعه یافته ممکن است به روش های مهار پیشرفته تری مانند سیستم های اسپرینکلر نیاز داشته باشد.
تخلیه و نجات: درک مراحل آتش سوزی نیز می تواند در تعیین واکنش مناسب و روش های تخلیه اضطراری کمک کند. همانطور که آتش از مرحله اولیه به مرحله کاملا توسعه یافته پیش می رود، مقادیر فزاینده ای گرما، دود و گازهای سمی آزاد می کند. دانستن مراحل آتش سوزی می تواند به ارزیابی سطح خطر و تصمیم گیری آگاهانه در مورد مسیرهای تخلیه و عملیات نجات کمک کند.
بررسی آتش سوزی: پس از حادثه آتش سوزی، دانستن مراحل احتراق می تواند در تعیین علت و منشاء آتش سوزی کمک کند. مهندسان حریق پیشرفت و رفتار آتش را تجزیه و تحلیل می کنند تا عواملی را که در توسعه آن نقش داشته اند شناسایی کنند. این اطلاعات در پیشگیری از آتش سوزی های آینده و بهبود اقدامات ایمنی آتش سوزی بسیار مهم است.
مراحل حریق یا احتراق یا 4 مرحله آتش سوزی چیست؟
انجمن بین المللی آموزش خدمات آتش نشانی (IFSTA) اعلام کرده است که آتش سوزی 4 مرحله دارد. تمام مراحل حریق در زیر فهرست شده است:
- اشتعال اولیه (Ignition)
- رشد (Growth)
- کاملا توسعه یافته (Fully Developed)
- پس نشینی (Decay)
حال اجازه دهید این 4 مرحله آتش سوزی را به طور مفصل تر بررسی کنیم.
1. مرحله اشتعال اولیه
اشتعال اولیه به عنوان مرحله اول آتش شناخته می شود. از آنجایی که عناصر مثلث آتش مانند اکسیژن، سوخت و جرقه/گرما با یکدیگر ترکیب می شوند و واکنش شیمیایی مداوم منجر به ایجاد حریق می شود.
این مرحله ای است که آتش در سطح اولیه است و می توان اقداماتی انجام داد و آتش را متوقف کرد تا وارد مرحله دیگری شود و از حادثه آتش سوزی جلوگیری شود. چیزی که در این مرحله از مهار آتش مهم است، تشخیص حریق و اقدام سریع است. در اکثر مواقع، آتش اولیه را می توان به راحتی مهار کرد، اگر چنین نشود به این معنی است که اقدام سریع و فوری انجام نشده است.
تأخیر در عملیات اطفای حریق می تواند آتش را برای رسیدن به مراحل بعد تقویت کند و وضعیت را بدتر نماید. دلایل متعددی وجود دارد که باعث تاخیر در عمل می شود؛ برخی از این دلایل عبارتند از:
- در دسترس نبودن تجهیزات آتش نشانی
- در دسترس نبودن آتش نشان
- کمبود پرسنل /کارگر/کارمند آموزش دیده
این مرحله آغازین / اشتعال اولیه، شانس طلایی برای توقف آتش و جلوگیری از تبدیل آتش کوچک به حادثه آتش سوزی خطرناک است.
2. مرحله رشد حریق
آتش اگر در مرحله اشتعال اولیه کنترل نشود، به مرحله دوم که مرحله رشد است تبدیل می شود.
در این مرحله آتش به مصرف مواد قابل احتراق به عنوان سوخت و حضور اکسیژن ادامه می‌دهد تا رشد آن چند برابر شود و این منجر به تبدیل مرحله آتش سوزی از مرحله اولیه به مرحله رشد می شود. این مرحله کوتاه ترین و خطرناک ترین در میان مراحل حریق است، زیرا گاهی اوقات در کسری از ثانیه آتش از احتراق به آتشی عظیم تبدیل می‌شود. این مرحله بیشتر مسئول به دام انداختن افراد و آتش نشانان است.
3. مرحله حریق کاملا توسعه یافته
پس از مرحله رشد آتش، زمانی که تمام مواد قابل احتراق آتش می گیرند و مرحله رشد به حداکثر پتانسیل خود رسیده است، آن مرحله آتش کاملا توسعه یافته در نظر گرفته می شود.
درجه حرارت در این مرحله در بین تمام مراحل آتش سوزی حداکثر است و برای آتش نشانان یا پرسنل محبوس شده در محل آسیب دیده خطرناک است زیرا خروج از محل آسیب دیده در این مرحله آتش سوزی بسیار دشوار است.
4. مرحله پس نشینی حریق
آخرین مرحله و طولانی ترین مرحله آتش سوزی، مرحله پس نشینی است. در این مرحله تمام سوخت موجود در محل می سوزد و یا حضور اکسیژن کاهش می یابد که در نتیجه آتش در نقطه پایانی قرار می گیرد.
مشاهده و مراقبت ویژه در این مرحله آتش سوزی نیز به دلیل قطع یا کند شدن آتش در اثر کاهش سوخت یا اکسیژن ناکافی، باید انجام شود.
همیشه این احتمال وجود دارد که اکسیژن به محل آسیب دیده برسد و آتش دوباره شروع شود. احتمال دیگر وجود مواد قابل احتراق باقی مانده قابل اشتعال است زیرا این ماده احتراق باقی مانده پتانسیل ایجاد آتش را دارد.
خلاصه مراحل حریق
مطالعه دینامیک حریق نشان می دهد که آتش سوزی 4 مرحله دارد: اشتعال اولیه، رشد، توسعه کامل و پس نشینی. مرحله اشتعال اولیه زمانی است که تمام عناصر مثلث آتش به هم می پیوندند، سوخت ها به دمای اشتعال خود می رسند و آتش شروع می شود.
در مرحله رشد، آتش باعث افزایش مصرف سوخت و ایجاد گرما و دود بیشتر می شود.
مرحله کاملاً توسعه یافته زمانی اتفاق می افتد که حداکثر مقدار سوخت و اکسید کننده ها مصرف می شود و بالاترین سرعت انتشار گرما تولید می شود.
در مرحله پس نشینی، که زمانی اتفاق می افتد که سوخت موجود مصرف شده باشد، دما کاهش می یابد و شدت کاهش می یابد.
به طور کلی، دانستن مراحل حریق برای پیشگیری از آتش سوزی، اطفای حریق، تخلیه، عملیات نجات و تحقیقات پس از حادثه حیاتی است. این دانش، افراد را قادر می سازد تا اقدامات مناسب برای حفاظت از جان، اموال و محیط زیست انجام دهند.
شرکت گنجینه پاوان دارای تاییدیه از سازمان آتش نشانی به ارائه مشاوره آتش نشانی در زمینه دریافت تاییدیه آتش نشانی و پایان کار ساختمان، و همچنین تامین، طراحی، نصب، اجرا و نگهداری پروژه های اعلام حریق، اطفا حریق، سیستم پایش گاز و آتش یا سیستم F&G و تجهیزات حفاظت فردی می پردازد.
جهت دریافت مشاوره رایگان هم اکنون با متخصصان ما در گنجینه پاوان تماس حاصل فرمایید.
منابع
