خوشبختانه با ارتقا آگاهی عمومی، ساختمان های مجهز به سیستم های ایمنی و آتش نشانی رو به افزایش است. با این وجود، آتش سوزی ها همچنان رخ می دهد و منجر به تلفات می شود. بخش برجسته مشکل از این واقعیت ناشی می شود که اکثر سیستم های حفاظت از آتش در ساختمان ها با انتظارات نادرست و غیرواقعی در رابطه با نحوه رفتار مردم هنگام آتش سوزی نصب می شوند.
مطالعه شیوه واکنش افراد به آتش سوزی و شرایط اضطراری و همچنین روانشناسی هراس بخشی اساسی از مهندسی حریق و محافظت از افراد و دارایی ها در برابر آتش سوزی است. به همین دلیل، در این مطلب از مقالات گنجینه پاوان به بررسی بررسی رفتار افراد در شرایط آتش سوزی و روانشناسی هراس می پردازیم.
افسانه واکنش فوری
برای سال های متمادی، مهندسان ایمنی آتش سوزی با یک فرض ساده کار می کردند: وقتی آژیر اعلام حریق به صدا در‌آید، مردم فورا ساختمان را تخلیه می کنند. آنها فکر می کردند که سرعت تخلیه ساختمان به عواملی مثل توانایی های فیزیکی افراد، محل نزدیکترین خروجی و رفتار آتش بستگی دارد.
اما کار روانشناسان و سایر دانشمندان علوم رفتاری نشان داده است که واکنش فوری و تخلیه سریع ساختمان در این شرایط افسانه ای بیش نیست. رویکردهای قبلی، رفتار شگفت انگیز و دور از انتظار مردم در مواقع اضطراری را در نظر نمی گیرند. در واقع، تحقیقات نشان می‌دهد که دو سوم زمانی که ساکنان برای خروج از ساختمان پس از به صدا درآمدن زنگ هشدار نیاز دارند، صرف کسب اطلاعات بیشتر و مطمئن شدن از بروز حریق و شرایط آن می شود.
یافته‌های جدید روانشناسی درباره رفتار افراد هنگام آتش سوزی چه می گویند؟
روانشناسان بیش از 25 سال است که در حال بررسی نحوه واکنش افراد در هنگام آتش سوزی هستند. دکتر نورمن گرونر، روانشناس که رفتار انسان در آتش سوزی ها را از دهه 1980 مطالعه کرده است، می گوید اواخر دهه 1970 و اوایل دهه 1980 زمان بسیار پرباری بود. او می گوید در آن زمان، اداره ملی استانداردهای آمریکا بودجه این تحقیقات را از طریق مرکز تحقیقات آتش نشانی خود تامین کرد. اما بسیاری از این بودجه در اواسط دهه 1980 به پایان رسید، زیرا اداره مذکور شروع به تمرکز بر چیزهایی مانند مدل سازی کامپیوتری دینامیک آتش کرد.
گرونر و دیگران خاطرنشان می کنند که تجدید علاقه به مطالعه رفتار افراد هنگام آتش سوزی پس از 11 سپتامبر در این زمینه گواهی بر اهمیت کار برای کمک به طراحی سیستم های تخلیه بهتر است. دکتر گیلن پرولکس، محقق ارشد در شورای ملی تحقیقات کانادا و یک برنامه ریز معماری، می گوید: در واقع، طی سال ها، این تحقیقات بسیاری از افسانه هایی را که قبلا طراحی ساختمان را هدایت می کردند و تا حدی هنوز هم وجود دارند، از بین برده است.
مردم پس از شنیدن هشدار حریق چه می کنند؟
افسانه کلاسیک، همانطور که در بالا توضیح داده شد، این است که مردم با شنیدن آژیر یا زنگ اعلام حریق فورا از ساختمان خارج می شوند. گرونر، استاد بخش مدیریت عمومی در کالج عدالت کیفری جان جی در نیویورک، می‌گوید:
تمایل طبیعی مردم این است که بخواهند قبل از واکنش، موقعیت را بررسی کنند زیرا پیام آژیر یا زنگ اعلام حریق برایشان مبهم است و همه چیز را به آنها توضیح نمی دهد.
بررسی رفتار افراد هنگام آتش سوزی نشان می دهد که در صورت فعال شدن سیستم اعلام حریق، مردم به جای تخلیه فوری ساختمان، منتظر نشانه های بیشتری مانند بوی دود یا اطمینان از تخلیه ساختمان توسط دیگران می مانند یا به دنبال اطلاعات بیشتر در مورد آنچه در حال رخ دادن است می گردند.
آنها تصور می کنند که احتمال اینکه یک زنگ هشدار خطر آتش سوزی واقعی را نشان دهد و در واقع خطر آنها را تهدید کند، بسیار کم است.
پرولکس با استفاده از مشاهده تمرین های تخلیه از طریق دوربین های مخفی و مصاحبه با بازماندگان حوادث آتش سوزی دریافته است که به طور متوسط سه دقیقه طول می کشد تا افراد یک ساختمان بلند آپارتمانی را ترک کنند.
او می‌گوید: اگرچه این زمان خیلی طولانی به نظر نمی رسد، اما در طول یک آتش سوزی واقعی، این سه دقیقه می‌تواند کشنده باشد، زیرا آتش به سرعت توسعه می یابد.
یافته های جدید از رفتار افراد هنگام آتش سوزی
محققان شواهد دیگری از رفتار افراد در هنگام آتش سوزی را کشف کرده اند. برخی از نمونه ها عبارتند از:
وحشت و اضطراب خیلی شدید نادر است
گرونر می‌گوید: هنوز یک افسانه در اذهان عمومی وجود دارد که مردم در مواقع اضطراری دچار اضطراب و هراس بسیار زیاد (پانیک) می شوند، اما در واقع چنین وحشتی بسیار نادر است. پرولکس می‌گوید: «معمولا وقتی مردم می‌گویند وحشت زده اند، منظورشان این است که ترسیده اند، نه اسنکه دچار اضطراب و وحشت بسیار شدید و غیرعادی شده باشند.»
مردم اغلب به دیگران کمک می کنند
گرونر می‌گوید در مواقع اضطراری، غریبه ها اغلب به یکدیگر کمک می کنند، حتی زمانی که با این کار خود را در معرض خطر بیشتری قرار می دهند. وی اضافه می کند که نوع دوستی با آشنایی نیز مرتبط است. به این معنا که افراد وقتی یکدیگر را می شناسند، حتی بیشتر به راه های مفید و یاری به دیگران عمل می کنند.
اکثر افراد سعی می کنند از دری که وارد شده اند خارج شوند.
پروولکس می‌گوید این حتی زمانی که علائم خروج اضطراری به خوبی مشخص شده باشند نیز صادق است. او می‌افزاید: «وقتی به آن فکر می‌کنید، منطقی است. در طول شرایط اضطراری، سرنشینان نمی خواهند از خروجی استفاده کنند چون تجربه ای در آن ندارند. آنها نمی دانند که این خروجی به کجا منتهی خواهد شد.»
مردم در صورت لزوم از میان دود حرکت می کنند.
مهندسان ایمنی آتش نشانی قبلا در مورد رفتار افراد هنگام آتش سوزی معتقد بودند که مردم در صورت مواجهه با دود غلیظ به عقب برمی گردند. گرونر می‌گوید: «در واقعیت، محققان دریافته اند که اگر مردم احساس کنند برای زنده ماندن باید از میان دود وحشتناک عبور نماند، این کار را می کنند.»
افراد به راحتی کاری که مشغول آن هستند را رها نمی کنند
مردم دوست ندارند کاری را که انجام می دهند متوقف کنند، و اغلب زنگ یا آژیر اعلام حریق کافی نیست تا آنها را وادار به رها کردن کارهای روزمره و خروج از ساختمان کند. مجموع نشانه های متعدد مثل هشدار اعلام حریقآتش، بوی دود، اصرار همکاران و مواردی از این دست است که در نهایت آنها را متقاعد می کند که این کار را انجام دهند.
اهمیت یافته های روانشناسی رفتار افراد هنگام آتش سوزی در مهندسی حریق
گرونر می‌گوید اکنون کلید این است که یافته هایی از این دست را در در مهندسی حریق و در ساختمان ها و سیستم های تخلیه ساختمان استفاده کنیم.
تاثیر پیام صوتی تخلیه ساختمان در رفتار افراد هنگام آتش سوزی
بررسی رفتار افراد هنگام آتش سوزی نشان می دهد که یک پیام هشدار صوتی انسانی که به ساکنان ساختمان دستور تخلیه می‌دهد از یک زنگ ساده قانع کننده تر است. او می افزاید، اگر این هشدار توسط یک میز امنیتی یا مرکز فرماندهی آتش نشانی که می تواند روند آتش سوزی را نظارت کند، کار می کرد، پیام هشدار صوتی حتی می تواند ساکنان ساختمان را از محل آتش سوزی در ساختمان آگاه کند و مسیرهای تخلیه ایمن تر را توصیه نماید.
درب های خروج خودکار
وجود درب های خروج اضطراری خودکار که همزمان با فعال شدن آژیر یا زنگ اعلام حریق باز شود می تواند به تخلیه سریع تر افراد از ساختمان کمک کند.
معرفی کامل سیستم خروج اضطراری به ساکنان
گرشون می‌گوید: در مرکز تجارت جهانی، بسیاری از کارمندان هرگز سعی نکرد ه‌اند از پله های اضطراری از دفاتر خود به طبقه همکف بروند و نمی دانستند که آیا می توانند این کار را انجام دهند یا چقدر طول می کشد. او پیشنهاد می کند که سیستم خروج اضطراری ساختمان باید به تمام افراد از جمله ساکنین جدید به طور دقیق معرفی شود.
توسعه مطالعه رفتار افراد هنگام آتش سوزی به سایر رشته ها
یافته هایی جدید در متقاعد کردن حتی غیر روانشناسان در مورد اهمیت رفتار انسان در هر مطالعه آتش سوزی کرده است. یک مورد مثال، ریاضیدان دکتر اد گالیا است که مدل های رایانه ای را توسعه می دهد که تخمین می زند چگونه آتش در یک ساختمان خاص گسترش می یابد و چگونه ساکنان آن خارج می‌شوند. و که رئیس گروه مهندسی ایمنی آتش نشانی در دانشگاه گرینویچ در بریتانیا است، می گوید که نمی تواند مدل های دقیقی را بدون درک رفتار معمول مردم در برابر آتش ایجاد کند.
اخیرا او یک تمرین تخلیه را در کتابخانه دانشگاه گرینویچ مطالعه کرد و قصد دارد مطالعه مشابهی را در برزیل انجام دهد تا مشخص کند که آیا تفاوت‌های فرهنگی در واکنش مردم به هشدارهای آتش سوزی وجود دارد یا خیر. اندرو دیکسون، روانشناس، دکترا، به تجزیه و تحلیل نوارهای ویدئویی این مطالعات کمک می کند.
چندین کنفرانس ایمنی آتش نشانی اخیر با حمایت سازمان استاندارد آمریکا و سایر سازمان ها بر رفتار افراد هنگام آتش سوزی متمرکز شده اند و متخصصان با زمینه های مختلف از جمله روانشناسی را گرد هم آورده اند.
مطالعات جدید شروع به تأثیرات عملی نیز کرده است. گرشون و همکارانش برخی توصیه های اولیه را بر اساس مطالعه مرکز تجارت جهانی خود ارائه کرده اند. این مطالعات در مورد رفتار افراد هنگام آتش سوزی همچنین به دانش رو به رشد در مورد ملاحظات عامل انسانی در برنامه ریزی اضطراری و قوانین ساختمان ادامه خواهند داد.
گرونر می‌گوید: «فرض اصلی این است که طراحی باید انسان محور باشد، زیرا طراحی انسان محور اطلاعاتی را ارائه می دهد که مردم برای انطباق با راه های آشفته و نامطمئن آتش سوزی به آن نیاز دارند».
سخن پایانی رفتار افراد هنگام آتش سوزی
در این مطلب به بررسی یافته های جدید در مورد رفتار افراد هنگام آتش سوزی به عنوان یکی از مباحث اصلی مهندسی حریق پرداختیم. این یافته ها نشان می دهد که تصورات قدیمی در مورد رفتار مردم در هنگام حریق با واقعیت متفاوت است و شیوه های متفاوتی از تمهیدها برای تخلیه سریع و حفاظت از حریق را پیشنهاد می کند. با این حال آموزش های ایمنی و آتش نشانی قطعا در بهینه سازی افراد در شرایط حریق موثر خواهد بود.
شرکت گنجینه پاوان با تاییدیه آتش نشانی استان تهران به ارائه مشاوره آتش نشانی در زمینه دریافت تاییدیه آتش نشانی و پایان کار ساختمان، و همچنین تامین، طراحی، نصب، اجرا و نگهداری پروژه های اعلام حریق، اطفا حریق، سیستم پایش گاز و آتش F&G و تجهیزات حفاظت فردی می پردازد.
جهت دریافت مشاوره رایگان هم اکنون با متخصصان ما در گنجینه پاوان تماس حاصل فرمایید.
منابع
