سیستم اعلام و اطفا حریق، در واقع دو سیستم مجزا برای حفاظت از محیط در برابر حریق است. این سیستم‌ها به نوعی مکمل یکدیگر در نظر گرفته می‌شوند؛ زیرا وظیفه سیستم اعلام حریق، تشخیص حریق و وظیفه سیستم اطفای حریق، خاموش کردن حریق است. به عبارتی، با همکاری این سیستم‌ها، می‌توانیم از امنیت خود مطمئن باشیم. در ادامه این مطلب از گنجینه پاوان، به بررسی کامل سیستم اعلام و اطفا حریق به‌همراه معرفی تجهیزات آن‌ها می‌پردازیم.
سیستم اعلام حریق چیست؟
سیستم اعلام حریق مجموعه‌ای از تجهیزات و دستگاه‌هایی‌ست که با هدف کشف حریق یا علائم آن طراحی شده است. تجهیزات این سیستم نسبت به علائمی مانند دود، حرارت و افزایش ناگهانی دما حساس بوده و این نشانه‌ها را به‌عنوان علائم آتش‌سوزی در نظر می‌گیرد. فعال شدن سیستم اعلام حریق، همراه با فعال شدن آژیرهای هشدار است که با اطلاع‌رسانی به افراد حاضر، امکان خروج سریع‌تر و ایمن‌تری را فراهم می‌کند.
انواع سیستم اعلام حریق
به‌طور کلی، انواع سیستم اعلام حریق شامل موارد زیر می‌شود:
هردو این سیستم‌ها با هدف تشخیص و اخطار به‌موقع آتش طراحی شدند، اما تفاوت‌هایی هم دارند. در سیستم متعارف، ساختمان به ناحیه‌های مختلفی تقسیم شده و سپس تجهیزاتی در هر زون نصب می‌کنند. تجهیزات نصب شده در هر ناحیه، وظیفه کنترل و پایش همان ناحیه را برعهده دارد. حالا اگر در یکی از این ناحیه‌ها آتش سوزی رخ دهد، کنترل پنل آلارم‌های مربوط به همان ناحیه فعال را می‌کند اما اطلاعات دقیقی از محل حادثه نشان نمی‌دهد. یعنی مشخص نیست دقیقا در کدام بخش از زون آتش‌سوزی رخ داده است.
سیستم‌های اعلام حریق آدرس پذیر، از این نظر نقطه مقابل سیستم‌های متعارف هستند. در این سیستم هر کدام از تجهیزات یک آدرس منحصر به فرد (IP) دارند که در صورت وقوع آتش سوزی، کنترل پنل می‌تواند محل دقیق حادثه را نشان دهد.
تجهیزات سیستم اعلام حریق
سیستم اعلام حریق شامل تجهیزات مختلفی مانند کنترل پنل‌ها، دتکتورها، آژیرها، فلاشرها، شستی‌های اعلام حریق و… می‌شود. در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم.
دتکتور: دتکتور اعلام حریق نوعی سنسور تشخیص دهنده است که علائم و نشانه‌های حریق را تشخیص می‌دهد. این دستگاه ممکن است بهصورت ترکیبی (تشخیص دود و حرارت) یا به شکل تک کاربردی ( فقط دود یا فقط حرارت) عمل کند. اگر یک دتکتور علائمی از حریق را مشاهده کند، فورا سیگنال‌هایی حاوی این خبر را به کنترل پنل ارسال می‌کند تا در صورت نیاز هشدارها فعال شوند.
کنترل پنل: این دستگاه مغز سیستم اعلام حریق به شمار می‌رود. تمام دتکتورها اطلاعاتی که از پایش محیط به دست می‌آورند را برای پنل ارسال می‌کنند. سپس پنل مرکزی با بررسی این اطلاعات از وضعیت محیط با خبر شده و دستورات لازم را صادر می‌کند.
تجهیزات هشداردهنده: این تجهیزات وظیفه اطلاع‌رسانی وقوع حریق در یک محیط را بر عهده داشته و شامل آلارم‌های دیداری و شنیداری می‌شوند. پس از اینکه کنترل پنل، وجود حریق را طبق اطلاعات دریافتی از حسگرها تایید کند، به آژیرها، فلاشرها، زنگ‌ها و… دستور فعال‌سازی داده و سیستم در وضعیت هشدار قرار می‌دهد.
شستی اعلام حریق: گاهی ممکن است افراد حاضر زودتر از دتکتورها متوجه حریق شوند؛ در چنین شرایطی می‌توان سیستم را با استفاده از شستی اعلام حریق بهصورت دستی فعال کرد. این تجهیزات کوچک، به شکل باکس‌های کوچک قرمز رنگ روی دیوارها و مسیرهای پر تردد نصب می‌شوند.
سیستم اطفای حریق چیست؟
سیستم اطفای حریق، در واقع مجموعه‌ای از تجهیزات و دستگاه‌ها بوده که وظیفه خاموش کردن حریق را برعهده دارد. مکانیسم عمل این سیستم بر مبنای مثلث حریق است. یعنی با استفاده از یک ماده اطفاء، حریق به وجود آمده را از طریق قطع کردن یکی از اضلاع مثلث، خاموش می‌کند. حال اینکه حریق به وجود آمده از چه نوعی‌ست و برای خاموش کردن آن به چه نوع ماده‌ای نیاز داریم، خود بحثی جداست؛ ما این موضوع را پیش‌تر در مقاله انواع حریق و راه‌هی کنترل آن بررسی کردیم. اما به‌طور کلی بدانید که این طبقه بندی براساس عامل اصلی شروع کننده حریق یعنی سوخت است.
انواع سیستم اطفای حریق از نظر نحوه فعال‌سازی
سیستم اطفا حریق شامل دو نوع زیر است:
- سیستم اطفای حریق دستی
- سیستم اطفای حریق اتوماتیک یا خودکار
بیشتر بخوانید: حریق چیست؟ مثلث آتش و طبقه بندی آتش سوزی‌ها
منظور از سیستم دستی، همان کپسول‌های آتش‌نشانی‌ست. این کپسول‌ها، تجهیزات قابل حمل و پرکاربردی هستند که برای مهار کردن آتش‌های کوچک و قابل کنترل به کار می‌روند. در طرف مقابل، سیستم اتوماتیک بدون نیاز به دخالت دست و بهصورت کاملا خودکار فرایند اطفاء را آغاز و آتش را خاموش می‌کند.
انواع سیستم اطفای حریق از نظر عامل خاموش‌کننده
سیستم اطفا حریق آبی
اسپرینکلرها، از رایج‌ترین سیستم اطفای حریق آبی به شمار می‌روند. این تجهیزات، زمانی که دمای محیط از یک حد مشخصی بالاتر برود، فعال شده و آب را روی آن منطقه تخلیه می‌کنند. جالب است بدانید در ساختمان‌هایی که مجهز به اسپرینکلر هستند، 99 درصد حوادث به‌سادگی توسط این تجهیزات کنترل خواهد شد.
سیستم اطفا حریق گازی
در اطفای گازی، از گازهایی استفاده می‌کنند که اثر تخریبی برای تجهیزات و محیط زیست ندارند. به همین دلیل به آن‌ها سیستم عامل پاک نیز گفته می‌شود. گازهای مورد استفاده در این سیستم، مانند گاز FM-200، از طریق کاهش غلظت اکسیژن آتش را خاموش می‌کنند.
سیستم اطفا حریق فوم
این سیستم یکی از رایج‌ترین روش‌های برای خاموش کردن آتش‌سوزی‌های ناشی از مایعات قابل اشتعال است. در سیستم اطفای حریق فوم، با استفاده از فوم که ترکیبی از آب، مواد فوم‌زا و هوا است، یک لایه ضخیم مانند پتو روی سطح آتش ایجاد کرده و آن را خاموش می‌کنند. فوم علاوه بر خفه‌کردن آتش، با خاصیت خنک‌کنندگی خود دمای محیط و مواد سوخته را هم کاهش می‌دهد.
محل نصب سیستم اعلام و اطفا حریق
هریک از اجزای سیستم اعلام و اطفا حریق دارای محل نصب مشخصی هستند. هدف از نصب آن‌ها ایجاد یک پوشش حداکثری و بهبود ایمنی‌ست؛ اما به طور کلی و طبق استانداردهای ایمنی، این تجهیزات به صورت زیر نصب می‌شوند.
نصب در سقف: دتکتورها را با فاصله ۹ متری از یکدیگر و اسپرینکلرها را با فاصله ۴.۵ متری در سقف نصب می‌کنند. اگر دقت کرده باشید، معمولا در کنار یک دتکتور، اسپرینکلر هم وجود دارد. اگر هم ساختمان مجهز به سیستم اطفا حریق گازی باشد، این سیستم را روی سقف یا کف‌های کاذب نصب می‌کنند.
نصب در دیوار: شستی‌های اعلام حریق را با فاصله ۱.۵ متری از هر درب خروجی و در فاصله ۶۰ متری از یکدیگر نصب می‌کنند. در نزدیکی آن‌ها، کپسول‌های آتش نشانی در فاصله ۲۳ متری از یکدیگر قرار دارند.
نصب در دیوار و سقف: آژیرها و فلشرها می‌توانند روی دیوار یا سقف نصب شوند، به شرطی که در فاصله حداقل ۲.۳ متری از کف قرار گیرند.
جدول پایین اطلاعات دقیق‌تری از محل نصب تجهیزات سیستم اعلام و اطفا حریق ارائه می‌دهد:
| تجهیزات | محل نصب | فاصله و شرایط نصب |
|---|---|---|
| دتکتور | سقف | با فاصله ۹ متری از یکدیگر |
| اسپرینکلر | سقف | با فاصله ۴.۵ متری نصب می‌شوند |
| سیستم اطفا حریق گازی | سقف یا کف کاذب | روی سقف یا کف کاذب نصب می‌شود |
| شستی اعلام حریق | دیوار | ۱.۵ متری درب خروجی و حداکثر فاصله ۶۰ متری |
| کپسول آتش‌نشانی | دیوار | با فاصله ۲۳ متری از یکدیگر |
| آژیر و فلشر | دیوار یا سقف | در فاصله حداقل ۲.۳ متری از کف |
تفاوت سیستم اعلام و اطفا حریق
تفاوت این دو سیستم با یکدیگر، بسیار واضح است. سیستم اعلام حریق فقط وظیفه تشخیص و اطلاع‌رسانی را بر عهده دارد و هیچ‌کاری در زمینه مهار یا خاموش کردن آتش نمی‌کند. سیستم اطفای حریق دقیق مقابل آن است؛ یعنی وظیفه خاموش کردن آتش را برعهده داشته و در زمینه تشخیص عمل نمی‌کند. نکته قابل توجه اینجاست که با ارتقاء کنترل پنل و اضافه کردن ماژول‌های اطفا حریق امکان اتصال تجهیزات اطفای حریق به مدار اعلام حریق و برقراری ارتباط میان دو سیستم امکان پذیر است.
نتیجه‌گیری
در پایان می‌توان نتیجه گرفت که سیستم اعلام و اطفا حریق، سیستمی‌ست که بهصورت همزمان شامل تجهیزات اعلام و اطفا حریق بوده و توسط یک کنترل پنل پایش می‌شود. سیستم اعلام حریق وظیفه تشخیص و اطلاع رسانی و سیستم اطفای حریق وظیفه مهار و کنترل آتش را بر عهده دارد. این دو سیستم در کنار هم یک سد دفاعی محکم در برابر حریق را تشکیل می‌دهند.
