سیستم اطفا حریق کتابخانه

برای انتخاب سیستم اطفا حریق کتابخانه باید جنبه‌های مختلفی را بررسی کرد. به عنوان مثال، شاید ابعاد یک کتابخانه به‌اندازی نباشد که نیاز به نصب سیستم خودکار داشته باشد و کپسول آتش نشانی برای آن کفایت کند. بالعکس، ممکن است یک کتابخانه نیاز به یک سیستم پیچیده و تجهیزات هوشمند داشته باشد. بر همین اساس، در این مقاله قصد داریم راهنمایی جامع و کامل در زمینه انتخاب و نصب سیستم اطفای حریق کتابخانه ارائه دهیم.

اهمیت نصب سیستم اطفاء حریق کتابخانه

اهمیت نصب سیستم اطفا حریق در کتابخانه‌ها را می‌توان از دو زاویه مهم بررسی کرد:

1. ایمنی افراد
2. حفاظت از ارزش‌های فرهنگی و علمی

وجود قفسه‌های پر از کاغذ و کتاب به‌عنوان مواد قابل اشتعال، ریسک آتش‌سوزی را در کتابخانه چندین برابر می‌کنند. همین مسئله می‌تواند برای افرادی که ممکن است ساعت‌ها در کتابخانه وقت بگذرانند، خطرناک باشد. بنابراین نصب سیستم اطفای حریق نقش یک سپر ایمنی برای حفاظت از جان مراجعه‌کنندگان و کارکنان را ایفا می‌کند. از طرف دیگر، در برخی کتابخانه‌ها نسخه‌های خطی، اسناد تاریخی و مجموعه‌های باارزشی نگهداری می‌شوند؛ به همین دلیل نصب سیستم حفاظت از حریق در چنین مکان‌هایی ضروری‌ست.

بررسی طبقه‌بندی کلاس حریق کتابخانه‌ها

پیش از اینکه درباره انواع سیستم‌های اطفا حریق صحبت کنیم، باید بدانیم کتابخانه‌ها از نظر کلاس‌های حریق در چه جایگاهی قرار می‌گیرند؛ چرا که انتخاب عامل اطفاء کاملا به نوع مواد سوختنی بستگی دارد.

کتابخانه‌ها به دلیل وجود حجم بالای کاغذ و چوب، در دسته کلاس A قرار دارند؛ یعنی آتش‌سوزی مواد جامدی که پس از سوختن از خود خاکستر باقی می‌گذارند. همچنین به دلیل وجود تجهیزات الکتریکی مانند کامپیوتر و… در کتابخانه‌های بزرگ، می‌توان آن‌ها را تا حدودی در دسته کلاس C نیز جای داد.

انواع سیستم اطفا حریق مناسب کتابخانه

با توجه به اینکه کتابخانه‌ها بیشتر در معرض خطر حریق کلاس A و تا حدی کلاس C قرار دارند، سیستم انتخابی باید به گونه‌ای باشد که هم آتش‌سوزی مواد جامد را مهار کند و هم کمترین آسیب را به تجهیزات و کتاب‌ها وارد نماید. در ادامه رایج‌ترین سیستم‌های مناسب برای کتابخانه‌ها معرفی می‌کنیم.

سیستم اسپرینکلر پیش فعال (Pre-Action)

اسپرینکلر پیش فعال نوعی سیستم اسپرینکلر آتش نشانی بوده که شبکه لوله‌کشی آن در حالت عادی فاقد آب است و تا زمانی که حریقی اتفاق نیفتد آب درون شبکه جریان ندارد. با فعال شدن سیستم اعلام حریق کتابخانه، دستور فعال‌سازی این سیستم نیز صادر شده و آب از طریق نازل‌ها تخلیه می‌شود. این سیستم از نظر هزینه مقرون‌به‌صرفه و از نظر عملکرد قابل‌اعتماد است، اما استفاده از آب به‌عنوان عامل اطفا می‌تواند به کتاب‌ها آسیب بزند. به همین دلیل، سیستم اسپربنکلر پیش فعال بیشتر برای سالن‌های مطالعه مورد استفاده قرار می‌گیرد و برای بخش بایگانی کتاب‌ها توصیه نمی‌شود.

سیستم مه‌آب (Water Mist)

مه‌آب یکی از روش‌های کارآمد برای اطفای حریق در کتابخانه‌هاست. این سیستم با پخش ذرات ریز آب، دمای شعله را پایین آورده و میزان اکسیژن اطراف آتش را کاهش می‌دهد. از آنجایی که آب مصرفی در این روش بسیار کمتر است، احتمال آسیب‌دیدن کتاب‌ها بر اثر خیس شدن نیز کاهش پیدا می‌کند. به همین دلیل، مه‌آب انتخابی مناسب برای کتابخانه‌های بزرگ با سقف بلند و بخش‌های بایگانی به شمار می‌آید.

سیستم اطفا حریق گاز بی اثر (Inert Gas Agents)

در واقع بهترین گزینه برای افزایش سطح ایمنی کتابخانه‌ها، سیستم اطفا حریق گازی‌ست. گازهای بی‌اثر مانند آرگون با کاهش سطح اکسیژن محیط، شرایطی ایجاد کرده که آتش به مرور خاموش می‌شود. مهم‌ترین مزیت آن‌ها این است که پس از تخلیه هیچ اثری روی کتاب‌ها، کاغذها یا تجهیزات باقی نمی‌گذارند.

 البته برای اینکه چنین سیستمی درست عمل کند، فضا باید به‌طور کامل هوابندی شده باشد؛ یعنی درزها و منافذ اطراف درها، پنجره‌ها، کف و سقف بسته شوند تا گاز پس از آزاد شدن در محیط باقی بماند و غلظتش کاهش پیدا نکند. در غیر این صورت، گاز به‌سرعت نشت می‌کند و اثرگذاری کافی نخواهد داشت. به همین دلیل، علاوه بر هوابندی معمولا دریچه‌های تخلیه فشار نیز نصب می‌شوند تا هنگام آزاد شدن گاز، فشار اضافی باعث آسیب به ساختمان نشود. نکته‌ای که باید در نظر گرفت این است که سیلندرهای گاز فضای زیادی اشغال می‌کنند و نصب آن‌ها نیازمند صرف وقت و هزینه قابل توجهی‌ست.

کپسول‌ آتش نشانی (Fire Extinguishers)

ممکن است یک کتابخانه کوچک یا عمومی نیاز به نصب سیستم اطفای حریق اتوماتیک نداشته باشد؛ اما هیچ کتابخانه‌ای نباید بدون کپسول آتش‌نشانی بماند. این تجهیزات ساده، اولین ابزار مقابله با آتش هستند و بیشتر مواقع می‌توانند قبل از گسترش حریق، جلوی آن را بگیرند. نکته مهم این است که نوع کپسول باید متناسب با خطرات احتمالی محیط انتخاب شود، چون هر کپسول برای نوع خاصی از آتش طراحی شده است. علاوه بر انتخاب درست، آموزش کارکنان در استفاده از کپسول‌ها نیز اهمیت دارد؛ برای آشنایی با نحوه استفاده خاموش کننده‌های دستی، مقاله آموزش استفاده از کپسول آتش نشانی را مطالعه کنید.

انواع کپسول‌های آتش‌نشانی رایج در کتابخانه‌ها:

• کپسول فوم
• کپسول پودر خشک
• کپسول دی‌اکسید کربن (CO₂)
• کپسول مواد شیمیایی مرطوب

استانداردهای ایمنی اطفای حریق کتابخانه‌ها

طراحی و اجرای سیستم‌های اطفای حریق در کتابخانه‌ها باید مطابق با استانداردهای معتبر جهانی و ملی انجام گیرد. مهم‌ترین استانداردهایی که معمولاً در این زمینه مورد استناد قرار می‌گیرند، در جدول زیر آوردیم:

نتیجه‌گیری

انتخاب سیستم اطفای حریق در کتابخانه به عواملی مانند نوع منابع، ابعاد فضا و ارزش یا قدمت کتاب‌ها بستگی دارد. در کتابخانه‌های کوچک شاید وجود کپسول آتش نشانی کافی باشد، اما در مجموعه‌های بزرگ‌تر استفاده از سیستم‌های خودکار پیشرفته مانند مه‌آب یا گازهای بی‌اثر ضروری‌ست.

نکته قابل توجه دیگر، طراحی و نصب صحیح این سیستم‌های ایمنی‌ست. مجموعه گنجینه پاوان، به عنوان شرکت مورد تایید سازمان آتش نشانی، تمامی خدمات حوزه ایمنی از جمله نصب یا طراحی سیستم اطفا حریق را ارائه می‌دهد.