در بسیاری از صنایع، کارگران مجبور هستند در فضاهای محدود و محصور کار کنند. وجود گازهای مضر یا قبل اشتعال از خطرات بالقوه چنین محیط هایی است. از این رو وجود تجهیزات و سیستم هایی برای تشخیص و نظارت بر این گازها از اهمیت حیاتی برخوردار است. به همین دلیل، در این مطلب از مقالات گنجینه پاوان به بررسی تجهیزات و سیستم های تشخیص و پایش گاز در فضاهای بسته و محدود می پردازیم.
مقررات ایمنی کار در فضاهای بسته
کارمندان شرکت های صنعتی اغلب به دلایل متعددی در یک فضای بسته و محدود کار می کنند. سلامت و ایمنی کارگران در این شرایط بسیار مهم است. به همین دلیل، مقرراتی نیز برای کار در فضاهای محصور تعیین شده است. از جمله این موارد می توان به آیین نامه کار در فضای بسته اشاره کرد که توسط شورای عالی حفاظت فنی وزارت کار در سال 1401 تصویب شده است.
همچنین برخی نهادها و صنایع در این زمینه دارای مقررات داخلی نیز هستند. در این مورد مثلا می توان به دستورالعمل کار در فضای بسته شرکت آب و فاضلاب اشاره کرد.
یکی از مهمترین صنایع که دارای خطرات بالقوه زیادی در زمینه کار در فضاهای محدود می باشد صنایع نفت و گاز است. به همین دلیل شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران نیز مقررات ایمنی کار در فضاهای بسته را تدوین نموده است در آن بر ضرورت تشخیص و پایش گاز در فضاهای محدود تاکید شده است.
در این زمینه، اداره ایمنی و بهداشت شغلی ایالات متحده (OSHA) مقررات بسیاری دارد که بر ارائه یک محیط کار ایمن برای کارگرانی که باید در این محوطه های بسته کار کنند، تمرکز دارد.
داشتن تجهیزات تشخیص گاز کافی بخش بزرگی از حفظ آگاهی و رعایت ایمنی در مورد فضاهای محدود است. گازها برای کارگرانی که فضای مانور کمی دارند، خطرات خاصی دارند، زیرا اغلب بی بو و بی رنگ هستند. بنابراین، بدون ابزار تشخیص مناسب برای پایش گاز در فضاهای محدود، کارگران می توانند ناآگاهانه در معرض آنها قرار بگیرند. چنین خطراتی را می توان با سیستم های تشخیص گاز شخصی کافی کاهش داد.
با این حال، قبل از دستیابی به راه حل های تشخیص و پایش گاز در فضاهای بسته، شرکت ها باید به طور کامل در مورد آنچه مورد نیاز است و آنچه در دسترس است برای کمک به برآورده کردن الزامات و تامین امنیت کارکنان خود مطلع شوند.
فضای بسته یا محدود چیست؟
طبق تعریف OSHA، یک فضای محدود (confined space) به عنوان یکی از اصلاحات تخصصی پایش گاز دارای ویژگی های زیر است:
- دارای اندازه و پیکربندی مناسب برای ورود کارکنان است.
- امکانات محدودی برای دسترسی یا خروج دارد.
- برای تصرف مداوم کارکنان طراحی نشده است.
به این ترتیب می توان گفت که فضای محدود عبارت از هر فضای کاملا بسته ای است که در آن خطر ناشی از بخارات مضر، کاهش سطح اکسیژن یا گازهای قابل اشتعال وجود داشته باشد.
چند نمونه از فضاهای محدود شامل موارد زیر است:
- خزانه های زیرزمینی در صنعت مخابرات
- مخازن سوخت هوانوردی
- کشتی ها
- مخازن، لوله ها، طاق ها و گودال ها و فضاهای حفاری در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی
- فاضلاب
- سیلوها
- معادن زغال سنگ
- تونل ها
و سایر مکان هایی است که ورود و خروج کارمندان در آنها مشکل است. اگرچه اصطلاح «فضای محدود» (confined space) معمولا مناطق تنگ را تداعی می کند، حتی سیلوهای بزرگ با ظرفیت بیش از 500 تن را می توان فضاهای محدود تعیین کرد. دلیل این امر این است که محفظه هایی با این ماهیت خطرات قابل پیش بینی معقولی برای سلامت و ایمنی دارند.
فضای محدود مورد نیاز مجوز چیست؟
اصطلاح «فضای محدود مورد نیاز مجوز» (permit-required confined space)، همان طور که توسط OSHA تعریف شده است، با تعریف فضای محدود در بالا مطابقت دارد و دارای یک یا چند ویژگی زیر است:
- حاوی یا دارای پتانسیل داشتن یک اتمسفر خطرناک است.
- حاوی موادی است که پتانسیل صدمه به پرسنل را دارد.
- دارای یک پیکربندی داخلی است که ممکن است باعث به دام افتادن یا خفه شدن افراد توسط دیوارهای همگرا به داخل یا توسط یک طبقه که به سمت پایین شیب دارد و به سطح مقطع کوچکتری کاهش می یابد، شود.
- ویا حاوی هر گونه خطر جدی ایمنی یا سلامتی شناخته شده دیگری است.
تشخیص و پایش گاز در فضاهای بسته
طبق قوانین OSHA، شرکت ها باید قبل از اینکه به کارگران اجازه ورود به این مناطق را بدهند، فضاهای بسته را برای گازها کنترل کنند.
استانداردهای OSHA ایجاب می کنند که قبل از ورود پرسنل به فضا، جو داخلی باید با یک ابزار خوانش مستقیم کالیبره شده برای شرایط زیر آزمایش شود:
- محتوای اکسیژن
- گازها و بخارات قابل اشتعال
- آلاینده های سمی احتمالی هوا
علاوه بر این، هر زمان که کارمندی در داخل فضا باشد، ممکن است جو خطرناکی در داخل فضا وجود نداشته باشد اما هر لحظه امکان ایجاد چنین خطری وچود داشته باشد. این استاندارد انگیزه ای برای استفاده از یک مانیتور چند گازی برای انجام تست اتمسفر، قبل از ورود به یک فضای محدود است.
کارفرمایان می توانند دستگاه های تشخیص گاز را برای اندازه گیری سطح آلاینده های هوا نصب کنند. نظارت مناسب هوا یک الزام OSHA برای فضاهای محدود مورد نیاز مجوز است، زیرا احتمال وجود خطرات جوی وجود دارد.
شرکت‌ها می‌توانند از نمایشگرهای تک گاز یا مانیتورهای چند گازی برای اطمینان از عدم وجود گازهای خطرناک در فضاهای بسته، قبل از ورود کارگران استفاده کنند. در واقع، OSHA به وضوح حکم می کند که کارفرمایان نظارت مداوم بر گاز را انجام دهند.
انتخاب مانیتور و سیستم مناسب پایش گاز در فضاهای محدود
هنگام انتخاب یک مانیتور برای آزمایش، نظارت مستمر و پایش گاز در فضاهای محدود، چندین ویژگی باید در نظر گرفته شود.
مهمترین ویژگی این است که یک مانیتور چند گازی مثل دتکتور گازهای قابل اشتعال و دتکتور گازهای سمی و اکسیژن داشته باشید که بتواند تمام خطرات مورد نیاز OSHA (اکسیژن، گازهای قابل اشتعال و آلاینده های سمی بالقوه هوا را که ممکن است در نتیجه فرآیندهایی که در داخل یا اطراف آن رخ می دهد وجود داشته باشد) نظارت کند.
در مرحله بعد، مانیتوری را در نظر بگیرید که دارای یک پمپ داخلی یا خارجی است که قادر است نمونه هوا را به درستی به نقطه پایش هوای تازه در طول آزمایش اولیه فضا برگرداند. مانیتور گاز نمونه گیر یا دتکتورهای گاز دارای محفظه نمونه برداری همچنین باید قابلیت نظارت مستمر بر فضای اشغال شده را داشته باشد تا از ایمنی مداوم کارگران اطمینان حاصل شود.
سایر تجهیزات/لوازم جانبی، مانند میله های نمونه برداری، کیف های حمل بادوام و باتری های قابل شارژ، می توانند مکمل و مفید باشند.
اکثر مانیتورهای مدرن مجهز به آلارم های صوتی و بصری برای هشدار در مورد خطرات احتمالی هستند.
دتکتور گاز قابل حمل برای تشخیص و پایش گاز فضاهای بسته
خطرات گاز غیرقابل پیش بینی هستند و فضاهای محدود خطرناک هستند، بنابراین برای کارگران فضای محدود بسیار مهم است که به طور مداوم سطح گاز را با یک دتکتور گاز قابل حمل با خوانش مستقیم (direct-reading gas monitor) کنترل کنند. مانیتورهای خوانش مستقیم نه تنها به کارگران می گویند که آیا جو در یک فضای محدود ایمن است، بلکه تا چه حد ایمن است. آیا غلظت اکسیژن به سختی بالاتر از 19.5٪ است یا حاشیه کافی برای ادامه کار بدون وقفه وجود دارد؟
آشکارسازهای گاز فضای محدود برای اطمینان از رعایت بهداشت و ایمنی شغلی و محافظت از پرسنل از قرار گرفتن در معرض دود، گازها، بخارات یا کمبود اکسیژن مضر طراحی شده اند. همچنین می توان از یک مانیتور چند گازی شخصی برای ردیابی غلظت گازهای قابل احتراق استفاده کرد و در صورت نزدیک شدن غلظت به حد پایین تر انفجار (LEL) به کاربران هشدار داد.
سیستم های قابل حمل مانیتورینگ و پایش گاز در فضاهای محدود مثل دتکتورهای گاز قابل حمل ممکن است برای یک ماده طراحی شده باشند یا می‌توانند با چندین سنسور نصب شوند. برخی از آن ها تا شش گاز را اندازه گیری می کنند و شامل آلارم های بصری 360 درجه با صدای بلند، جلب توجه می شوند.
یک جایگزین یا افزوده به مانیتورهای شخصی، دتکتور گاز نظارتی قابل حمل است. بسیاری از آنها نظارت بر منطقه، از طریق انتشار یا با یک پمپ نمونه برداری دارند. قابلیت های ارتباطات بی سیم؛ و محفظه ضد آب با کارکرد مداوم تقریباً 60 ساعت.
زمان اجرای اضافی با به حداقل رساندن بررسی های جدید جو برای هر تغییر شیفت یا زمانی که فضا ممکن است بدون مراقبت باشد، به افزایش بهره وری کمک می کند. مانیتورهای گازی قابل حمل سبک وزن هستند و می توانند به کوچکی یک تلفن همراه باشند. آنها با باتری های قابل شارژ یا قابل تعویض کار می کنند.
دیتالاگر برای فضاهای محصور
دستگاه ضبط کننده اطلاعات یا دیتالاگر (data logger) داخلی به کارفرمایان کمک می کند تا با مستندات خطرات فضاها مطابقت داشته باشند. دیتالاگر دستگاهی است که حاوی یک ریزپردازنده است. این اطلاعات را به صورت الکترونیکی از یک ابزار ذخیره می کند. سطوح تمام خطرات تحت نظارت را می توان از دیتالاگر به رایانه بارگیری کرد یا برای مرجع و نگهداری سوابق چاپ کرد.
سیستم اتصال خودکار
یک سیستم اتصال خودکار ابزار (automated instrument docking system) نیز هنگام کار با فضاهای محدود بسیار مفید است. چنین سیستم هایی مزایای بی شماری از جمله کالیبراسیون / آزمایش ضربه ای خودکار را ارائه می‌کنند.
ضرورت تعمیر و نگهداری مداوم تجهیزات تشخیص و پایش گاز در فضاهای بسته
یکی دیگر از جنبه های مهم مدیریت برنامه های نظارت بر گاز در فضای محدود، تعمیر و نگهداری مداوم است. بهترین راه برای اطمینان از اینکه مانیتور در اوج کارایی است، استفاده از خدمات مرکز خدمات کارخانه سازنده است.
استفاده از تکنسین های آموزش دیده در کارخانه تضمین می کند که مانیتور توسط افراد واجد شرایط تعمیر یا سرویس می شود. برخی از خدمات کلیدی که باید به دنبال آنها باشید عبارتند از کالیبراسیون و خدمات داخلی. تعمیر و نگهداری و تعمیرات گارانتی؛ و خدمات / تعمیرات سیار در محل است.
راه آینده پایش گاز در فضاهای محدود
بازار جهانی سیستم های تشخیص گاز اخیراً رشد قابل توجهی داشته است. تغییر به سمت گاز طبیعی یکی دیگر از عواملی است که باعث تقاضای بیشتر برای دتکتورهای تشخیص گاز طبیعی می شود. زغال سنگ در زمان های اخیر کاهش قابل توجهی داشته است و گاز طبیعی در راس ترجیحات بسیاری از مصرف کنندگان برای گرمایش و انرژی قرار گرفته است. افزایش تعداد تاسیسات گازسوز، احتمال حضور کارگران در فضاهای بسته را چند برابر می کند و احتمال نشت گاز را افزایش می دهد.
شرکت های بسیاری بیش از هر زمان دیگری در سیستم های تشخیص و پایش گاز در فضاهای بسته سرمایه گذاری می کنند. مهم است که سیستمی را انتخاب کنید که برای نیازهای شرکت بهترین باشد تا از سلامت همه کارکنانی که در فضاهای محدود کار می کنند محافظت شود.
گنجینه پاوان به عنوان شرکت آتش نشانی مورد تایید سازمان آتش نشانی تهران و دارای رتبه ها و صلاحیت های مرتبط از سازمان های مربوط، به ارائه خدمات مشاوره، آموزش، تامین، طراحی، نصب و اجرا و تعمیر و نگهداری انواع سیستم های مانیتورینگ و پایش گاز و شعله صنعتی (سیستم F&G) می پردازد.
منابع
