نحوه سیم کشی اعلام حریق

سیستم اعلام حریق به‌عنوان اولین خط دفاعی در برابر حریق، نقش پررنگی در ایمنی ساختمان‌ها و سایر سازه‌‌های ایفا می‌کند. اما عملکرد این سیستم نیز مانند هر سیستم دیگری تابع نصب و سیم کشی اصولی‌ست. در این مقاله از گنجینه پاوان قصد داریم به‌صورت جامع اما کاربردی نحوه لوله گذاری، مراحل اجرای سیم‌کشی اعلام حریق و دیگر نکات آن را توضیح دهیم.

انواع سیستم‌های اعلام حریق با نقشه سیم کشی

سیم کشی هر نوع سیستم با سیم‌کشی سایر سیستم ‌ها متفاوت است. این تفاوت‌ها در نحوه لوله گذاری، نحوه اتصال تجهیزات، فاصله و ارتفاع آن‌ها و استانداردهای مربوطه دیده می‌شود. در ادامه با انواع سیستم‌ اعلام حریق به همراه نقشه سیم کشی هرکدام آشنا می‌شویم.

سیستم اعلام حریق اولیه برای منازل

در ساختمان‌های مسکونی، نصب یک سیستم اعلام حریق ساده و ابتدایی برای محافظت از آپارتمان در برابر حریق کفایت می‌کند. از این رو، سیستم اعلام حریق اولیه برای منازل همراه با سیم‌کشی خود خانه نصب می‌شود.

 در این سیستم، یک یا چند دتکتور به سیم‌کشی اصلی خانه متصل می‌گردد. این دستگاه‌ها اغلب با باتری تغذیه شده و بدون نیاز به اتصال به کنترل پنل یا کابل‌کشی گسترده، در محل‌هایی مانند راهرو، آشپزخانه، اتاق خواب یا نشیمن نصب می‌شوند. دتکتورهای خانگی معمولاً دارای آژیر داخلی بوده و در صورت شناسایی دود، مستقیماً شروع به هشدار صوتی می‌کنند. بعضی مدل‌ها قابلیت اتصال بی‌سیم به یکدیگر را هم دارند؛ در این حالت اگر یکی از دتکتورها حریق را تشخیص دهد، بقیه نیز هم‌زمان به صدا درمی‌آیند. این ویژگی برای خانه‌های دوبلکس یا واحدهایی با چند اتاق مفید است، زیرا به این شکل هشدار حریق در همه نقاط خانه قابل شنیدن خواهد بود.

هرچند که این سیستم‌ها ساده و مقرون‌به‌صرفه هستند، اما محدودیت‌هایی هم دارند. مهم‌ترین آن‌ها نبود سیستم مانیتورینگ مرکزی‌ست. با این حال، به‌عنوان یک راهکار سریع، کم‌هزینه و مؤثر، توصیه می‌شود در خانه‌های خود حداقل یک یا دو دتکتور مستقل نصب کنید.

در این نقشه، دتکتورهای دود به‌صورت مستقیم از برق شهری 120 یا 230 ولت AC تغذیه می‌شوند. هر دتکتور به سیم فاز، نول و ارت متصل بوده و یک سیم ارتباطی بین دتکتورها (Alarm Interconnect) نیز وجود دارد تا در صورت فعال شدن یکی، همه به‌طور هم‌زمان هشدار دهند.

تأمین برق این سیستم از طریق مدار برق ساختمان است، اما اتصال مستقیم به پریز مجاز نبوده و باید از یک مسیر ایمن و فیوز محافظ استفاده کرد. پس از نصب، باتری اضطراری داخل هر دتکتور قرار گرفته و با روشن کردن کلید برق، می‌توان عملکرد سیستم را تست و از هماهنگی دتکتورها اطمینان حاصل کرد.

سیستم اعلام حریق متعارف

در سیستم متعارف، کل ساختمان به چند ناحیه مجزا تقسیم می‌شود که اصطلاحاً به آن «زون» گفته می‌شود. هر زون محدوده‌ای فیزیکی در ساختمان را شامل می‌شود؛ مثلاً یک طبقه، یک بخش از راهرو یا یک واحد مستقل. دتکتورها و شستی‌های اعلام حریقی که در آن ناحیه نصب شدند، همگی به یک مدار مشترک متصل می‌شوند. خود این مدار هم به‌صورت مستقیم و خطی به کنترل پنل وصل است.

در سیستم اعلام حریق متعارف، کنترل پنل فقط نشان می‌دهد که کدام زون فعال شده است، اما اینکه کدام دتکتور یا شستی در آن زون هشدار داده را نمی‌توان مشخص کرد. در نتیجه، در یک ساختمان با چندین اتاق در یک زون، شناسایی محل دقیق حریق ممکن است کمی زمان‌بر باشد.

نحوه سیم‌کشی در این سیستم‌ها به‌گونه‌ای‌ست که هر زون، یک مدار جداگانه داشته و کابل‌ها از خروجی پنل به سمت تجهیزات هر زون کشیده می‌شوند. معمولاً ترتیب اتصال به‌صورت سری انجام می‌گیرد، به این معنا که کابل ابتدا به شستی‌ها وارد شده و از آن به دتکتور اول، سپس دتکتور دوم و به همین ترتیب تا آخرین دستگاه ادامه پیدا می‌کند. در انتهای مدار، یک مقاومت مخصوص به نام مقاومت انتهای خط یا End of Line Resistor (EOLR) نصب می‌شود. هدف از نصب این مقاومت، پایش مستمر سلامت مدار توسط کنترل پنل است و در صورتی که مدار قطع، اتصال کوتاه یا دچار اختلال شود، پنل هشدار اختلال صادر می‌کند.

سیستم اعلام حریق آدرس پذیر

در سیستم اعلام حریق آدرس پذیر برخلاف مدل متعارف، تمامی تجهیزات شامل دتکتورها، شستی‌ها، آژیرها، ماژول‌ها و … از طریق یک یا چند حلقه به کنترل پنل متصل می‌شوند. به این حلقه اصطلاحاً «لوپ» گفته می‌شود. در این ساختار، هر دستگاه یک آدرس منحصر به‌فرد دارد که به‌صورت نرم‌افزاری از طریق پنل تعریف و ثبت می‌شود. به‌عنوان مثال، دتکتور دود نصب‌شده در اتاق سرور طبقه سوم، می‌تواند با آدرس مشخصی (مثلاً 3-12) در حافظه پنل ذخیره شود. در نتیجه، هنگام بروز حریق، کنترل پنل دقیقاً مشخص می‌کند که کدام دستگاه در کدام قسمت هشدار داده است.

نحوه سیم‌کشی در سیستم آدرس‌پذیر به‌صورت حلقوی‌ست. یعنی کابل‌ها از پنل خارج شده و پس از عبور از تمام تجهیزات، دوباره به پنل بازمی‌گردد. این ساختار باعث می‌شود که در صورت قطع کابل در یک نقطه از حلقه، ارتباط سایر تجهیزات باقی‌مانده از مسیر دیگر حفظ شود و کل سیستم دچار اختلال نشود. در کنار این ویژگی، سیستم‌های آدرس‌پذیر از ماژول‌هایی به نام ایزولاتور (Isolator) نیز بهره می‌برند که در صورت بروز اتصال کوتاه در بخشی از مدار، آن قسمت را به‌طور خودکار از مدار خارج کرده و باقی سیستم را فعال نگه می‌دارند.

هدف اصلی سیستم اعلام حریق آدرس پذیر این است که اتصالات سیم‌کشی و سوئیچ‌های DIP، یک آدرس یا مجموعه‌ای از آدرس‌های فعال شده را روی صفحه کنترل نشان دهند. این نوع سیستم‌ها در مقایسه با سیستم‌های اعلام حریق متعارف دقیق‌تر عمل می‌کنند اما هزینه بالاتری دارند.

سیستم اعلام حریق هوشمند

هردو سیستم متعارف و آدرس پذیر با وجود مزیت‌های فراوانشان، نسبت به سیستم اعلام حریق هوشمند عملکرد ضعیف‌تری دارند. سیستم‌های اعلام حریق هوشمند، نسل جدیدی از سامانه‌های ایمنی هستند که علاوه بر تشخیص دقیق آتش‌سوزی، قابلیت مدیریت، نظارت و کنترل از راه دور را نیز در اختیار کاربران قرار می‌دهند. در یک سیستم هوشمند، دتکتورها مانند سیستم‌ها قبلی از برق 230 ولت تغذیه شده و باتری پشتیبان هم دارند؛ اما تفاوت اصلی در اینجاست که این تجهیزات، مجهز به پردازنده داخلی، ماژول Wi-Fi یا Bluetooth و نرم‌افزار قابل به‌روزرسانی هستند و در‌صورت آتش سوزی، اطلاعات حادثه آن را به موبایل کاربر ارسال می‌کنند.

طبق تصویر بالا، در سیستم اعلام حریق هوشمند همانند سیستم آدرس پذیر، دستگاه‌ها به صورت حلقه‌ای به کنترل پنل وصل می‌شوند. هر یک از این حلقه‌ها تا 3.3 کیلومتر قابل گسترش بوده و حداکثر تا 99 دستگاه را می‌توان به آن‌ها وصل کرد.

سیستم اعلام حریق بی سیم (وایرلس)

با توجه به بی سیم بودن این سیستم، استفاده از عبارت “سیم کشی اعلام حریق بی سیم” بی معنی‌ست. در سیستم وایرلس، ارتباط بین اجزای مختلف مانند دتکتورها، شستی‌ها و آژیرها، از طریق امواج رادیویی انجام می‌شود. هر دستگاه به‌طور مستقل دارای یک فرستنده (ترنسمیتر) و گیرنده (ریسیور) داخلی‌ست که به آن اجازه می‌دهد با کنترل پنل ارتباط برقرار کند. این تجهیزات از باتری استفاده کرده و در فواصل زمانی مشخص، سیگنال‌هایی را برای بررسی وضعیت خود به کنترل پنل ارسال می‌کنند. معمولاً باتری‌ها بین 1 تا 3 سال عمر مفید دارند، اما این عدد بسته به نوع تجهیزات، شرایط محیطی، و کیفیت خود باتری متغیر است.

بیشتر بخوانید: سیستم اعلام حریق بی سیم چیست؟

جدول زیر تفاوت سیم‌کشی و ساختار هر سیستم را نشان می‌دهد.

نوع سیستم	توپولوژی سیم‌کشی	منبع تغذیه	تشخیص محل حادثه	قابلیت توسعه	مقاومت در برابر قطع کابل	نیاز به کابل خاص	پیچیدگی نصب
اعلام حریق اولیه (خانگی)	نقطه‌به‌نقطه (به برق شهری)	برق ۲۳۰V + باتری داخلی	ندارد	محدود	خیر	کابل برق استاندارد	بسیار ساده
متعارف	شعاعی (Radial) — هر زون مدار جداگانه	برق پنل + باتری پشتیبان	در حد زون	متوسط	خیر	کابل مقاوم به حریق ۱.۵ یا ۲.۵ mm²	ساده تا متوسط
آدرس‌پذیر	حلقوی (Loop)	برق پنل + باتری پشتیبان	دقیق تا سطح تجهیز	زیاد	بله (به‌دلیل مسیر برگشتی)	کابل مقاوم به حریق؛ انتخاب سطح مقطع بر اساس طول/مصرف	متوسط تا پیشرفته
هوشمند	حلقوی + ارتباط بی‌سیم با موبایل	برق پنل + باتری + ماژول Wi-Fi/Bluetooth	دقیق و قابل گزارش به موبایل	زیاد	بله	کابل مقاوم به حریق + در صورت نیاز شبکه دیتا	پیشرفته
بی‌سیم (Wireless)	بدون سیم (رادیویی)	باتری داخلی	دقیق	متوسط	—	نیاز ندارد	بسیار ساده

 

کابل های مناسب برای سیم کشی اعلام حریق

در اجرای یک سیستم اعلام حریق کیفیت و نوع کابل‌های مورد استفاده، نقش مهمی در پایداری و ایمنی سیستم ایفا می‌کنند. در زمان آتش‌سوزی، این کابل‌ها باید قادر به حفظ ارتباط تجهیزات با کنترل پنل باشند و بدون اختلال، سیگنال‌های هشدار را منتقل کنند.

کابل‌هایی که در سیم‌کشی سیستم‌های اعلام حریق استفاده می‌شوند، باید از ویژگی‌هایی نظیر مقاومت حرارتی بالا، مقاومت در برابر شعله مستقیم، انتشار کم دود و گازهای سمی و… برای جلوگیری از نویزهای الکتریکی برخوردار باشند. کابل‌های با روکش PVC معمولی در چنین شرایطی کارایی ندارند، زیرا در صورت آتش‌سوزی سریعاً ذوب شده و گازهای سمی آزاد می‌کنند که می‌تواند برای افراد داخل ساختمان خطرناک باشد.

استانداردهای جهانی BS 7629-1 و BS 5839 برای انتخاب کابل‌های ضد حریق تدوین شدند. این استانداردها مشخص می‌کنند که کابل باید در مدت زمانی مشخص (معمولاً 90 دقیقه) در برابر حرارت بالا عملکرد خود را حفظ کرده و بدون وقفه قادر به انتقال داده باشد. کابل‌های مورد استفاده برای سیستم اعلام حریق معمولاً از نوع Low Smoke Zero Halogen (LSZH) انتخاب می‌شوند. این نوع کابل‌ها در آتش سوزی میزان دود بسیار کمی تولید کرده و فاقد هالوژن هستند؛ در نتیجه هنگام سوختن، گازهای خورنده و سمی آزاد نمی‌کنند و به کاهش خطرات جانبی برای ساکنان و تجهیزات کمک می‌کنند.

در مکان‌هایی که سیستم اعلام حریق از نوع متعارف بوده، معمولاً از کابل‌های مقاوم با قطر 1.5یا 2.5 میلی‌متر مربع استفاده می‌شود. در سیستم‌های آدرس‌پذیر نیز با توجه به تعداد تجهیزات در حلقه، طول مدار و توان مصرفی، انتخاب سطح مقطع کابل به جهت اینکه افت ولتاژ در حد مجاز باقی بماند، بسیار مهم است. همچنین در صورت وجود نویزهای الکترومغناطیسی در محیط (مانند موتورخانه یا تابلوهای برق فشار قوی)، استفاده از کابل‌های شیلددار توصیه شده تا تداخل‌ها موجب ارسال سیگنال‌های اشتباه به کنترل پنل نشوند.

همچنین بخوانید: طراحی سیستم اعلام حریق منطبق با استاندارد BS 5839

مراحل اجرای سیم‌کشی سیستم اعلام حریق

در این بخش، مراحل اصلی اجرای سیم‌کشی اعلام حریق را به‌صورت گام‌به‌گام بررسی می‌کنیم.

تهیه نقشه اعلام حریق

نقطه شروع هر پروژه، طراحی دقیق و اصولی نقشه سیستم اعلام حریق است. این نقشه باید بر پایه اطلاعات معماری و کاربری ساختمان تهیه شوند و در آن محل قرارگیری تمام تجهیزات از جمله دتکتورها، شستی‌ها، آژیرها، پنل مرکزی، مسیرهای کابل‌کشی و… مشخص شده باشد.

کابل‌کشی و لوله گذاری اعلام حریق

پس از تأیید نهایی نقشه و تعیین دقیق مسیرهای عبور کابل، مرحله مهم لوله‌گذاری و کابل‌کشی آغاز می‌شود. در این مرحله باید با توجه به شرایط فنی پروژه، نوع ساختمان و مصالح به‌کاررفته، از تجهیزات مناسب برای حفاظت از کابل‌ها استفاده شود. بسته به شرایط، ممکن است از لوله‌های فولادی، لوله‌های PVC نسوز یا داکت‌های مقاوم به حرارت استفاده کنند. این لوله‌ها باید دقیقاً از مسیرهای مشخص‌شده در نقشه عبور داده شوند و نصب آن‌ها باید کاملاً مجزا از سایر تأسیسات الکتریکی مانند برق، تلفن یا شبکه انجام گیرد تا از بروز تداخل یا آسیب‌های ناخواسته جلوگیری شود.

همزمان با اجرای لوله‌گذاری، کابل‌ها از پنل کنترل مرکزی به سمت تجهیزات هر زون هدایت می‌شوند. انتخاب نوع کابل، تعداد رشته‌ها، سطح مقطع، و طول مسیر باید بر اساس استانداردهای فنی و ظرفیت سیستم انجام شود. توجه به مواردی مانند کشیدگی بیش‌ازحد کابل یا عبور بیش از حد مجاز کابل در یک لوله ضروری‌ست؛ زیرا این نکات برای حفظ تهویه حرارتی کابل و جلوگیری از آسیب فیزیکی یا افت ولتاژ در طول مسیر اهمیت دارد.

در این مرحله، کابل ارت (زمین) نیز باید طبق اصول ایمنی به‌صورت جداگانه و مستقل از سایر سیم‌ها از کنترل پنل به زمین متصل شود. اتصال ارت به بدنه فلزی کنترل پنل الزامی‌ست و نقش مهمی در محافظت از تجهیزات در برابر نشتی جریان یا نوسانات ناگهانی برق ایفا می‌کند.

نصب تجهیزات و دستگاه‌ها

پس از پایان کابل‌کشی، تجهیزات شامل دتکتورهای دود و حرارت، شستی‌های اعلام حریق، آژیرها، و در نهایت کنترل پنل، مطابق نقشه و استانداردهای نصب در جای خود قرار می‌گیرند. هنگام نصب، باید مطمئن شوید که تجهیزات کاملاً تراز، در ارتفاع مناسب خود نصب شدند.

تست و راه اندازی سیستم

پس از پایان مراحل نصب کابل‌ها و تجهیزات، نوبت به یکی از حساس‌ترین بخش‌های اجرای سیستم اعلام حریق، یعنی تست و راه‌اندازی می‌رسد. پیش از هر چیز باید بررسی شود که هیچ‌کدام از کابل‌ها دارای اتصال کوتاه یا مدار باز نیستند. تست اولیه با استفاده از اهم‌متر انجام می‌شود؛ توجه داشته باشید که در این مرحله هرگز نباید تجهیزات الکترونیکی را به سیستم متصل یا با مگااهم‌متر آزمایش کنید، زیرا ولتاژ بالا می‌تواند موجب سوختن یا آسیب دیدن برد الکترونیکی دستگاه‌ها شود.

تا زمانی که تست اولیه کامل نشده است، کابل‌های ورودی به پایانه‌های پنل را متصل نکنید. همچنین باید باتری‌ها را به‌طور موقت از پنل جدا کنید تا در صورت بروز خطا، آسیبی به خود سیستم وارد نشود.

پس از اطمینان از محکم بودن تمامی اتصالات، سالم بودن کابل‌ها و عملکرد صحیح تجهیزات، سیستم راه‌اندازی شده و وارد وضعیت عملیاتی می‌شود. از این لحظه به بعد، سیستم باید همیشه تحت نظارت و نگهداری منظم قرار بگیرد.

نتیجه‌گیری

سیم کشی اعلام حریق، بخشی حیاتی از طراحی و اجرای این سامانه ایمنی‌ست که کیفیت، دقت و انطباق آن با استانداردها، نقش مستقیمی در عملکردش هنگام آتش‌سوزی دارد. استفاده از کابل‌های مقاوم و دارای تاییدیه، رعایت اصول نصب، اجرای صحیح لوله‌گذاری و… همه از جمله مراحل کلیدی برای لوله‌گذاری اعلام حریق به شمار می‌روند.

نکته قابل توجه اینجاست که این فرایند فقط باید توسط افراد متخصص و مورد تایید سازمان آتش‌نشانی صورت گیرد. شرکت گنجینه پاوان به‌عنوان مجموعه‌ مورد تایید این سازمان، صفر تا صد خدمات اجرای سیستم اعلام حریق شامل سیم کشی، تامین تجهیزات، نصب و راه‌اندازی را ارائه می‌دهد.

جهت دریافت اطلاعات بیشتر و مشاوره رایگان با شماره 09-88222801-021 تماس حاصل فرمایید.