آتش‌سوزی که ناشی از مایعات قابل اشتعال باشد، با یک آتش‌سوزی معمولی فرق می‌کند؛ این نوع حریق‌ها به دلیل ویژگی‌های خاص ترکیبات شیمیایی‌شان به روش‌های همیشگی اطفای حریق پاسخ نداده و نیازمند دانش و تکنیک‌های خاصی هستند. اما آیا شما می‌دانید کدام روش‌ها برای اطفا حریق مایعات قابل اشتعال مؤثرتر است؟ در این مطلب از گنجینه پاوان قرار است روش‌های مؤثر برای اطفا حریق این مواد را با هم بررسی کنیم.
منظور از مایعات قابل اشتعال چیست؟
مایعات قابل اشتعال یا Flammable liquids، مایعاتی هستند که در اثر تماس با یک منبع گرما به‌سرعت مشتعل شده و آتش می‌گیرند. از ویژگی‌های این مایعات می‌توان به نقطه اشتعال پایین آن‌ها اشاره کرد. نقطه اشتعال یا فلش پوینت، کمترین دمایی‌ست که در آن بخارات مایع (مثل بنزین) در نزدیکی منبع احتراق مشتعل می‌شود. نمونه‌هایی از مایعات قابل اشتعال عبارت‌اند از بنزین، سوخت دیزل، الکل، استون و بسیاری از حلال‌های مورداستفاده در فرایندهای صنعتی.
جهت مشاهده نقطه اشتعال موارد مذکور یا دیگر مایعات، مقاله لیست فلش پوینت مایعات قابل اشتعال را بررسی کنید.
طبقه‌بندی حریق مایعات قابل اشتعال
استانداردهای جهانی مانند استاندارد NFPA، برای تسهیل فرایند اطفای حریق آتش‌‌سوزی‌ها را به کلاس‌های مختلف تقسیم کردند. هر کدام از این کلاس‌ها مربوط به نوع خاصی از مواد سوختنی بوده و خاموش‌کننده مخصوص خود را دارد.
برای انتخاب بهترین روش اطفا حریق مایعات قابل اشتعال، شناخت طبقه‌بندی حریق آن‌ها ضروری‌ست. این مایعات از نظر طبقه بندی حریق، در کلاس B قرار می‌گیرند. تفاوت اصلی این کلاس با سایر طبقات مانند کلاس A (مواد جامد قابل احتراق) در ماهیت سوخت و مکانیسم گسترش شعله است. در کلاس B، بخارات تولیدشده از مایعات عامل اصلی اشتعال بوده و حضور اکسیژن و گرما، باعث آغاز واکنش احتراقی می‌شود. در نتیجه، روش‌های اطفا برای این کلاس باید مبتنی بر جداسازی بخارات از اکسیژن یا خنک‌سازی محیط احتراق باشند.
مناسب‌ترین سیستم اطفای حریق برای مایعات قابل اشتعال
انتخاب مناسب‌ترین سیستم اطفای حریق به عوامل مختلفی مانند نوع و مقدار مایعات قابل‌اشتعال موجود در محیط، اندازه، طرح و معماری تأسیسات بستگی دارد. یعنی ممکن است برای یک محیط، خاموش‌کننده‌های دستی یا همان کپسول آتش نشانی کفایت کنند و برای محیط دیگر، نیاز به سیستم خودکار باشد.
سیستم اطفای حریق دستی
کپسول‌های آتش نشانی دستی، برای خاموش کردن حریق‌های کوچک مناسب هستند. خاموش‌کننده‌های کلاس B باید قادر به قطع واکنش احتراق و جلوگیری از گسترش بخارات قابل اشتعال باشند. کپسول پودر خشک (Dry Chemical) از جمله خاموش‌کننده‌های همین کلاس بوده که از قضا جز یکی از مؤثرترین گزینه‌ها برای اطفای حریق محسوب می‌شود. زیرا با ایجاد لایه‌ای بر روی سطح سوخت، مانع تماس اکسیژن با بخار مایع شده و زنجیره واکنش شیمیایی را متوقف می‌کند.
خاموش‌کننده‌های کربن دی‌اکسید (CO₂) نیز گزینه دیگری برای اطفاء در محیط‌های بسته به شمار می‌روند؛ این نوع کپسول‌ها با کاهش درصد اکسیژن محیط و کاهش دما، شعله را مهار می‌کنند. نوع سوم، کپسول آتش‌نشانی فومی‌ست که به‌صورت لایه‌ای روی سطح مایع قرار گرفته و مانع خروج بخارات قابل اشتعال از سطح سوخت می‌شود.
برای آشنایی با روش استفاده از این تجهیزات، مقاله آموزش استفاده از کپسول آتش نشانی را مطالعه کنید.
سیستم اطفای حریق اتوماتیک
در مکان‌هایی مثل پالایشگاه‌ها، انبار مواد شیمیایی یا صنایع پتروشیمی، استفاده از تجهیزات دستی به‌تنهایی کافی نیست. سیستم‌های خودکار مناسب این محیط‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
سیستم اطفای حریق فوم
سیستم فوم، مؤثرترین و تخصصی‌ترین راهکار برای اطفای آتش‌سوزی‌های ناشی از مایعات قابل‌اشتعال است. این سیستم با تولید و پخش فوم (کف آتش‌نشانی) روی سطح مایع سوختنی، یک لایه پوششی مانند پتو ایجاد کرده که مانع از خروج بخارات قابل اشتعال می‌شود. با این اتفاق، اکسیژن مورد نیاز سوخت قطع شده و آتش خاموش می‌شود. این سیستم در مخازن ذخیره سوخت، پتروشیمی‌ها، انبارهای رنگ و مواد نفتی کاربرد گسترده دارد.
سیستم اطفای حریق گاز CO₂
گاز کربن دی‌اکسید با جایگزین شدن به‌جای اکسیژن محیط و کاهش درصد آن به زیر سطح اشتعال‌پذیری، باعث خاموش شدن آتش می‌شود. این سیستم برای حریق‌های کلاس B در محیط‌های کاملاً بسته مثل موتورخانه یا ایستگاه‌های برق طراحی شده است. با توجه به اینکه گاز CO₂ می‌تواند برای انسان خطرناک باشد، استفاده از این سیستم فقط در صورت تخلیه کامل محیط انجام می‌شود. این سیستم‌ها در مناطقی استفاده می‌شوند که فوم می‌تواند به تجهیزات آسیب بزند.
در جدول زیر نام برخی از مایعات قابل اشتعال، به‌همراه خاموش کننده مناسب آن‌ها آورده شده است.
| نام مایع قابل اشتعال | عامل اطفای مناسب |
|---|---|
| بنزین | کف (فوم)، پودر خشک، CO₂ |
| الکل (اتانول، متانول) | کف مقاوم به الکل (AR-AFFF)، پودر خشک |
| استون | پودر خشک، فوم مقاوم به حلال |
| نفت سفید | فوم معمولی، پودر خشک |
| تولوئن | پودر خشک، فوم |
| گازوئیل | فوم، CO₂ |
| زایلن | پودر خشک، فوم |
علل متداول آتش‌سوزی و انفجار مایعات قابل اشتعال
تهویه نامناسب: زمانی که محیط بسته باشد و بخار مایع فرصت پراکنده شدن در فضا را نداشته باشد، به‌تدریج در کف یا سقف تجمع می‌یابد. در این حالت تنها یک جرقه مانند روشن کردن لامپ یا زنگ زدن تلفن همراه ممکن است باعث انفجار شود.
نگهداری و حمل‌ونقل غیراصولی: استفاده از ظروف پلاستیکی معمولی، نگهداری در کنار منابع حرارتی، یا انتقال بدون رعایت اصول ایمنی (مثلاً بدون وجود اتصال به زمین) از جمله اشتباهاتی‌ست که موجب بروز حادثه می‌شود. همچنین مخازن فلزی در تماس مستقیم با نور خورشید قرار دارند نیز می‌توانند خطر انفجار را چند برابر کنند.
جرقه: هر نوع جرقه‌ای می‌تواند آغازگر آتش‌سوزی باشد. روشن کردن سیگار در پمپ‌بنزین یک نمونه بسیار خطرناک از اشتعال‌زایی‌ست.
نتیجه‌گیری
مایعات قابل اشتعال به دلیل ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاص خود، همواره یکی از پرریسک‌ترین عوامل ایجاد حریق در محیط‌های صنعتی محسوب می‌شوند. نقطه اشتعال پایین، تولید بخارات و حساسیت آن‌ها به منابع حرارتی، همگی عواملی هستند که مدیریت این نوع مواد را به یکی از چالش‌های کلیدی حوزه ایمنی تبدیل کرده است. انتخاب و طراحی یک سیستم اطفای حریق مناسب مایعات قابل اشتعال باید بر اساس درک کامل از خطرات و شرایط محیط موردنظر صورت بگیرد.
شرکت گنجینه پاوان شرکت دارای به‌عنوان مشاور مورد تأیید آتش نشانی استان تهران، به ارائه خدمات آموزش، طراحی، مشاوره، نصب و اجرا و تعمیر و نگهداری در حوزه سیستم‌های اعلام و اطفای حریق می‌پردازد.
برای اطمینان از انتخاب و نصب مناسب‌ترین سیستم اطفای حریق، با شماره 09-88222801-021 تماس حاصل فرمایید.
2 پاسخ
ممنون از مقاله خوبتون
سپاس از توجه شما