نیاز به ایمنی در برابر آتش از حدود یک قرن پیش کاملا محسوس شد و به پیدایش رشته‌های مهندسی ایمنی و حفاظت از حریق منجر گردید.
اهمیت پیش‌بینی حریق، پیشگیری از وقوع آن و کاستن از آسیب‌های جانی و مالی ناشی از آن به حدی است که باید برای تهیه و تدوین آیین‌نامه‌ها و استانداردهای معتبر با تکنولوژی و دانش روز همگام شد. از همین رو در این رشته‌ها همواره وسعت معلومات و اهمیت آنها سیر صعودی داشته است.
باید توجه داشت که حفاظت در مقابل آتش سوزی تنها برعهده‌ی سازمان آتش نشانی و آتش نشان‌ها نیست. آتش‌نشانی بیشتر در هنگام وقوع خطر و حادثه وارد عمل می‌شود. در راستای پیشگیری از حریق و ایمنی در برابر آن نیز سازمان آتش‌نشانی وظیفه‌ی نظارت و ایجاد دستورالعمل‌ها را برعهده دارد. حفاظت اصلی که شامل پیش‌بینی و پیشگیری از وقوع حریق است عمدتا برعهده اشخاص، صاحبان صنایع و حرفه‌ها، مدیران سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف دولتی و ملی است.
حال باید به دلایل اهمیت این موضوع و راه‌های دستیابی به آن پرداخت.
چرا به ایمنی در برابر آتش نیاز داریم؟
آتش خدمت بزرگی به دنیا کرده‌‌است. امروزه میدانیم دنیای پیشرفته صنعتی مدیون آتش است. بدون آتش زندگی سخت و مشکل، صنایع و کارخانجات تعطیل خواهد بود.
اما این سکه روی دیگری هم دارد. ضرب‌المثلی است که می‌گوید آتش خدمتگزاری خوب اما اربابی بد است. به این معنی که هرکجا ما خطر آتش را جدی نگیریم یا آگاه از خطرات آن نباشیم هر لحظه ممکن است حریق رخ دهد و هر آنچه در پیرامون خود دارد بسوزاند.
اگر چندسال در بنای معینی حریق رخ ندهد به معنی مصون بودن آن نیست. حریق ممکن است در هر مکانی اعم از ساختمان، تاسیسات و زمین اتفاق بیفتد. حتی وسایل نقلیه اعم از قطار، هواپیما، خودرو و موتور سیکلت هم از این خطر در امان نیستند.
آتش‌سوزی عموما خسارات مالی سنگین و جراحات جانی سختی را به بار می‌آورد. همین امر اهمیت پیش‌بینی و پیشگیری از حریق را بیش از پیش نشان می‌دهد.
خطرات حریق همواره متناسب با پیشرفت تکنولوژی، قوس صعودی می‌پیماید، لذا پیوسته بر تعداد و شدت حریق‌ها و انفجارات و در نتیجه بر مقدار خسارات و تعداد تلفات و جراحات به مراتب افزوده می‌شود. متاسفانه دانش بشری با وجود قرن‌ها تلاش پیگیر راه حل قاطعی برای خنثی کردن کامل حریق و انفجار نیافته‌است.
بررسی آمارهای دقیق حریق توسط کشورهای مترقی ثابت نموده که بیش از 75 تا 80 درصد حریق‌ها قابل پیش‌بینی و پیشگیری است. بنابراین ایمنی در برابر آتش امری غیرممکن یا صعب الوصول نیست. با تدوین آیین نامه‌های ایمنی، استفاده صحیح از ادوات و تجهیزات آتش نشانی و آموزش افراد می‌توان خسارات و تلفات حریق‌های غیرقابل پیش‌بینی را به حداقل ممکن کاهش داد.
دلایل عدم توجه به آیین‌نامه‌های ایمنی
تدوین آیین‌نامه‌های محافظت در برابر حریق و تشویق برای رعایت دستورالعمل‌ها برای ایمنی جوامع اهمیت بسیار دارد. اما با این‌حال هنوز در برخی از کشورها به این قوانین اهمیت چندانی داده نمی‌شود.
این سهل‌انگاری معمولا دو دلیل عمده دارد: عدم توجه فرهنگ عمومی و ضعف خود آیین‌نامه‌ها.
نداشتن آگاهی به رفتار آتش و ویژگی‌های ساختمانی درکنار گوناگونی و مغایرت حریق‌ها با یکدیگر موجب می‌شود نظرات افراد درمورد احتمال وقوع حریق، نتایج، چگونگی پیش‌بینی و پیشگیری از آن متفاوت باشد. سلیقه و عقیده مالک، طراح، سازنده و بازرس معمولا با آنچه در آیین‌نامه‌ها توسط متخصصان نگاشته می‌شود مغایرت داشته باشد. معمولا افراد به زیبایی ظاهری، جنبه‌های اقتصادی، بیشترین بهره‌برداری با کمترین هزینه و مسائلی از این دست توجه دارند. همین مغایرت‌ها سبب عدم کارایی و ضعف آیین‌نامه‌ها و درنهایت عدم توجه به آنها خواهد شد.
چگونه می‌توان به ایمنی در برابر آتش دست‌یافت؟
ایمنی در برابر آتش به کمک تحقیق، طراحی و مدیریت میسر می‌گردد. برای دستیابی به این امر در سه مرحله اقدام باید کرد.
- شناخت علل به‌وجود آمدن حریق و کوشش برای جلوگیری از آن
- شناسایی دلایل رشد و گسترش حریق و کوشش برای مصون و محفوظ ماندن در مقابل آن
- یادگیری اداره کردن حریق و کوشش برای کنترل و خاموش نمودن آتش
با دانستن چگونگی بروز حریق، نحوه گسترش و روش‌های کنترل و خاموش کردن آن، برای فراهم کردن ایمنی به شرح زیر عمل باید کرد.
- انجام تمامی فعالیت‌هایی که منجر به روبرو نشدن با آتش خواهد شد. شامل مطالعه، آموزش، توصیه، تدوین و اجرای استانداردها و آیین‌نامه‌های پیشگیری از وقوع حریق. این فعالیت‌ها توسط دانشگاه‌ها، آزمایشگاه‌‌های حریق، سازمان‌های پژوهش‌های علمی و صنعتی، موسسات تحقیقاتی و تهیه استاندارد و گاهی شرکت‌های بیمه انجام می‌گیرد. به این گروه اقدامات فعالیت‌های ممانعت از حریق می‌گویند.
- اجرای اقدامات محافظت در برابر حریق. کوشش‌هایی جهت فراهم نمودن شرایطی که در صورت وقوع حریق، تلفات و خسارات ناشی از آن در کمترین مقدار باشد. این نوع از رفتار را مواجه‌ی ساکن و غیر عامل با آتش می‌گویند. اقدامات این مرحله بیشتر بر عهده‌ی سازمان‌های فعال و ناظر در صنعت ساختمان و ساخت (طراحی و اجرای سیستم اعلام حریق) است. محافظت در برابر حریق در این مرحله به معنی افزایش ایمنی و مقاومت و کاهش تاثیر پذیری به هنگام آتش‌سوزی است.
- توسعه تدابیر و فعالیت‌های اطفای حریق. این گروه برنامه‌ها در زمان رخ دادن آتش سوزی که تنها راه باقی‌مانده مبارزه فعال و عامل است، کاربرد دارند. در این مرحله سیستم و تجهیزات اطفای حریق موجود در محل قبل از نیروهای آتش‌نشانی وارد عمل خواهند شد.
در کنار فعالیت‌های هر حوزه، مواردی هم هستند که جزء همه گروه‌ها قرار می‌گیرند. تأمین شبکه آبرسانی شهری برای عملیات اطفا، آموزش اطفا حریق همگانی و بالابردن فرهنگ عمومی درمورد آتش نشانی و آتش سوزی و تدارک وسایل خودکار خاموش کننده از قبیل این فعالیت‌ها هستند.
اهداف اساسی محافظت در برابر حریق
به ترتیب اهمیت به قرار زیر هستند:
- تامین سلامت ساکنان ساختمان
جلوگیری از تلفات جانی، جراحات جسمی و ضایعات روحی افراد حاضر در محیط بسیار با اهمی است. این امکان باید فراهم باشد که به هنگام بروز حریق در ساختمان افراد ساکن در کوتاه‌ترین زمان ممکن بتوانند خود را به یک محل امن و بی‌خطر منتقل نمایند.
- تامین سلامت ماموران آتش نشانی
در طراحی ساختمان‌ها باید به این نکته توجه کرد در هنگام عملیات جان ماموران و سلامتی آنها به خطر نیفتد. همچنین ساختمان نباید مانع فعالیت‌های آتش نشان‌ها شود.
- به حداقل رساندن خسارات مالی
به هنگام طراحی بناها رعایت سه ویژگی بسیار حائز اهمیت است: حداقل بودن زیان مالی و غیر قابل استفاده نشدن بنا در اثر حریق و محدود و محبوس نمودن آتش در داخل خود و جلوگیری از گسترش و سرایت حریق به محیط‌های مجاور.
- مقاومت ساختمان در برابر آتش‌سوزی
به این معنی است که ساختمان و اجزای آن چه مدت کارکرد خود را به هنگام حریق حفظ می‌کند یا چه مدت می‌تواند آتش را محدود سازد و در بعضی موارد ترکیبی از هردو. این مقاومت به جنس، چگونگی ترکیب و رفتار مصالح در مقابل حریق بستگی دارد.
در این مطلب سعی شد به مبانی اصلی ایمنی در برابر آتش پرداخته شود. در مقالات آتی به آیین نامه‌ها و اصول و ضوابط حفاظت در مقابل آتش خواهیم پرداخت.
