معرفی سیستم اطفا حریق | راهنمای جامع

سیستم اطفا حریق مجموعه‌ای از تجهیزات و دستگاهاست که با هدف کنترل و خاموش‌کردن آتش‌سوزی طراحی و نصب می‌شود. این سیستم معمولا همراه با سیستم اعلام حریق نصب شده تا با همکاری یکدیگر، ایمنی حداکثری در برابر حریق به وجود بیاید. در این مقاله از گنجینه پاوان قصد داریم به طور کامل این سیستم و کاربردهای آن را به شما معرفی کنیم.

اهمیت و اهداف نصب سیستم اطفا حریق

شاید این سوال برای شما نیز مطرح شود که چرا باید سیستم اطفا حریق نصب کنید یا وجود این سیستم دقیقا چه فایده ای دارد؛ همانطور که در مقدمه اشاره کردیم، وظیفه اصلی این سیستم مهار و خاموش کردن حریق است، اما این تنها نقش آن نبوده و در کنار آن زمان کافی برای خروج افراد از محیط را فراهم کرده و میزان خسارات را هم تا حد بسیار زیادی کاهش می دهد. 

علاوه بر موارد فوق باید توجه داشت که نصب سیستم اطفا حریق طبق مقررات ملی ساختمان ایران برای برخی ساختمان ها و سازه ها الزامی‌ست و بدون آن امکان دریافت تاییدیه آتش نشانی یا پایان کار ساختمان وجود ندارد. بنابراین عدم نصب این سیستم‌ها، پیامدهای قانونی در پی خواهد داشت.

انواع سیستم اطفا حریق

سیستم اطفای حریق از نظر روش فعال‌سازی به دو دسته زیر تقسیم می‌شود:

• سیستم اطفای حریق دستی
• سیستم اطفای حریق اتوماتیک

در ادامه هر یک را توضیح می دهیم.

سیستم اطفا حریق دستی

این سیستم برای استفاده و فعال شدن نیاز به افراد آموزش دیده دارد. سیستم‌های دستی شامل تجهیزاتی مانند کپسول‌های آتش‌نشانی، شیلنگ‌های آب (Hose Reel)، جعبه‌های آتش‌نشانی و هیدرانت آتش نشانی هستند. این سیستم‌ها معمولا به تنهایی برای افزایش ایمنی یک محیط کافی نیستند و باید کنار تجهیزات اتوماتیک استفاده شوند. البته این موضوع در همه‌جا صدق نمی‌کند و ممکن است برای یک ساختمان یا محیطی با ابعاد پایین نصب کپسول آتش نشانی هم کافی باشد. تشخیص این مسئله که دقیقا چه سیستمی برای شما مناسب‌تر است، به عهده متخصصان ایمنی بوده و شما می‌تواند در این زمینه با آن‌ها مشورت کنید.

سیستم اطفا حریق اتوماتیک

سیستم‌های خودکار با کمک و همراهی سیستم اعلام حریق فعال شده و مواد خاموش‌کننده خود را در محیط آزاد می‌کنند. سرعت و اثربخشی بالا در کنترل حریق، از مزایای این سیستم‌هاست و اتوماتیک بودن آن‌ها نقش مهمی در کاهش آسیب‌ها ایفا می‌کند. سیستم اطفا حریق اتوماتیک انواع مختلفی دارد که در ادامه به آن اشاره می کنیم.

انواع سیستم اطفا حریق اتوماتیک

تقسیم‌بندی سیستم‌های خودکار، براساس تنوع ماده خاموش‌کننده انجام می‌شود. به طور کلی، انواع رایج خاموش‌کننده‌ها شامل موارد زیر است: 

• خاموش کننده آبی
• خاموش کننده گازی
• خاموش کننده پودر شیمیایی
• خاموش کننده فوم یا کف

در بخش‌های بعدی به معرفی انواع مختلف سیستم‌های اتوماتیک می‌پردازیم.

سیستم اسپرینکلر آتش نشانی (Sprinkler)

اسپرینکلرها رایج‌ترین سیستم اطفا حریق آبی هستند و معمولا روی سقف نصب می‌شوند. این سیستم شامل یک شبکه لوله‌کشی آب و نازل‌هایی‌ست که با افزایش دمای محیط (معمولا بالای ۶۸ درجه سانتی‌گراد) فعال شده و با تخلیه آب از گسترش آتش جلوگیری می‌کنند. 

برای آشنایی بیشتر با این سیستم پرطرفدار می‌توانید مقاله اسپرینکلر چیست؟ را مطالعه کنید.

سیستم مه آب (Water Mist)

مکانیسم عملکرد این سیستم مشابه اسپرینکلر است، با این تفاوت که به جای تخلیه معمولی آب، از قطرات بسیار ریز و با فشار زیاد استفاده می‌شود. به این ترتیب، ذرات با جذب حرارت و کاهش اکسیژن محیط، آتش را خاموش می‌کنند. ویژگی اصلی سیستم مه آب، مصرف کم آب نسبت به اسپرینکلرهای معمولی و کاهش آسیب به تجهیزات است.

سیستم ورتکس (Vortex)

سیستم ورتکس ترکیبی از آب و هوای فشرده (یا گاز نیتروژن) است که به‌صورت چرخشی در محیط پخش می‌شوند. این جریان پرقدرت، باعث خنک‌سازی و اختلال در واکنش‌های زنجیره‌ای حریق شده که در نهایت آتش را خاموش می‌کند. از این سیستم بیشتر در فضاهایی مانند پالایشگاه استفاده می‌کنند؛ زیرا برای مهار سازی آتش‌سوزی‌های بزرگ مفید و کاربردی‌ست.

سیستم اطفاء حریق گازی

در یک سیستم اطفاء حریق گازی، از گازهای بی اثر یا عوامل شیمیایی برای خاموش کردن آتش استفاده می‌شود. این سیستم‌ها معمولا در مناطقی استفاده می‌شود که آب یا سایر روش‌ های اطفاء حریق می‌تواند به تجهیزات و وسایل موجود در محیط آسیب بزند. 

مکانیزم عملکرد سیستم‌های گازی به این صورت است که پس از شناسایی آتش‌سوزی، گازهایی مثل CO2، FM200 یا Novec1230 در محیط آزاد شده و با کاهش غلظت اکسیژن یا ایجاد واکنش شیمیایی، آتش را در عرض چند ثانیه خاموش می‌کند. ویژگی مهم این سیستم، بی‌خطر بودن برای تجهیزات و تمیز بودن فرآیند اطفاست، اما به دلیل اشغال فضای زیاد، استفاده از آن برای هر محیطی مناسب نیست.

سیستم های گازی انواع مختلفی دارند؛ اما به صورت کلی به گروه‌های زیر تقسیم می‌شوند:

• سیستم CO2: در این نوع سیستم خودکار از کربن دی‌اکسید به عنوان یک عامل تمیز استفاده می‌شود.
• سیستم FM200: گاز FM200 هم یک عامل اطفای تمیز بوده ک از HFC-227ea (هپتا فلوئوروپروپان) به عنوان خاموش کننده استفاده می‌کند.
• سیستم گازهای خنثی (Inert gas): در یک سیستم گاز بی اثر از گازهای آرگون و نیتروژن یا مخلوط آن‌ها به عنوان یک عامل خاموش‌کننده استفاده می‌کنند.

سیستم اطفاء حریق آیروسل (Aerosol)

سیستم اطفا حریق آیروسل با انتشار ذرات معلق شیمیایی یا سوسپانسیون در فضا، واکنش‌های شیمیایی حریق را متوقف می‌کند. این سیستم معمولا در قالب سیلندرهای کوچک عرضه شده و به‌راحتی در محیط های کوچک و بسته مانند اتاق سرور قابل نصب و استفاده هستند.

سیستم اطفا حریق فوم

سیستم اطفا حریق فوم یکی از انتخاب‌های رایج برای کنترل آتش‌سوزی در محیط‌هایی‌ست که با مایعات قابل اشتعال سر و کار دارند. این سیستم با پاشیدن ترکیب آب و مواد کف‌ساز روی سطح آتش، لایه‌ای ضخیم و فشرده ایجاد کرده که هم مانع رسیدن اکسیژن به شعله‌ها می‌شود و هم با کاهش حرارت، سرعت خاموش شدن آتش را بالا می‌برد. ویژگی مهم فوم این است که سطح مایع را به‌طور کامل می‌پوشاند و مانع از گسترش یا شعله‌ور شدن مجدد آن می‌شود. به همین دلیل در صنایع نفت، پتروشیمی، انبارهای سوخت و مواد شیمیایی و همچنین فرودگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

سیستم اطفا حریق پودری

سیستم اطفا حریق پودری یکی از رایج‌ترین و در عین حال اقتصادی‌ترین روش‌های خاموش‌سازی آتش است که در محیط‌های مختلف به‌کار می‌رود. در این سیستم، پودرهای شیمیایی مخصوصی با فشار از سیلندر یا مخزن خود خارج شده و روی شعله‌ها پخش می‌شوند. 

از این روش می‌توان برای انواع کلاس‌های حریق مانند آتش‌سوزی‌های ناشی از مایعات، گازها یا حتی تجهیزات برقی استفاده کرد. البته باید توجه داشت که پس از تخلیه پودر، محیط نیاز به پاک‌سازی دارد و استفاده از آن در فضاهایی که تجهیزات الکترونیکی دارند،  چندان توصیه نمی‌شود.

نحوه عملکرد سیستم اطفاء حریق

می‌دانیم که هر تداوم حریق به سه عامل نیاز دارد:

1. سوخت
2. اکسیژن
3. حرارت

اگر با دقت به مثلث حریق نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که برای خاموش کردن آتش، باید یکی از پیوندهای بین اجزای فوق حذف شود یا تعادل آن‌ها تغییر کند. بنابراین، هدف سیستم اطفاء حریق، تحت تاثیر قرار دادن این عوامل به روش‌های زیر است:

• ایجاد اختلال در واکنش زنجیره‌ای احتراق
• حذف منبع سوخت
• رقیق کردن یا قطع کردن منبع اکسیژن
• از بین بردن حرارت کافی از روی آتش

یک سیستم کارآمد، با اعمال یک یا چند مورد از اقدامات بالا، باعث سرکوب و خاموشی حریق می‌شود.

الزامات و استانداردهای ایمنی

یک سیستم قابل اعتماد باید مطابق با قوانین و استانداردهای زیر اجرا شود:

نوع سیستم	کاربرد/کلاس آتش	استانداردهای بین‌المللی کلیدی	استانداردها و مقررات ایرانی مرتبط	الزامات طراحی و اجرا (خلاصه)	بازرسی/تست
کپسول دستی (Portable)	A/B/C/D/F	NFPA 10، EN 3	ISIRI 869 (خاموش‌کننده دستی)، ISIRI 9190 (کاربرد خودرو)، مبحث سوم مقررات ملی ساختمان	انتخاب عامل مناسب، جانمایی مسیرهای خروج، برچسب‌گذاری و پلمب	بازدید ماهانه؛ سرویس سالانه؛ هیدروتست طبق سازنده
اسپرینکلر آبـی (تر/خشک/پری‌اکشن)	عمدتاً A؛ برخی سناریوهای B	NFPA 13، EN 12845	ISIRI 22253-1 (اسپرینکلر و اسپری نازل)، مبحث سوم مقررات ملی ساختمان	طراحی هیدرولیکی (چگالی/مساحت)، انتخاب هد دما، منابع آب و ولوهای هشداردار	ITM طبق NFPA 25: بازرسی‌های هفتگی/ماهانه، تست جریان سالانه
سیلابی (Deluge)	B؛ ریسک‌های سریع‌الاشتعال/فضای باز	NFPA 15	مبحث سوم + تایید AHJ (آتش‌نشانی شهر)	نازل‌های باز، شیر سیلابی، فعال‌سازی توسط سیستم اعلام مستقل	بازدید ماهانه؛ تست عملکرد حداقل سالانه
اسپرینکلر پیش فعال (Preaction)	A؛ فضاهای حساس به آب‌ریزی (دیتاسنتر/آرشیو)	NFPA 13	مبحث سوم + تایید سازمان آتش‌نشانی	فعال‌سازی دو مرحله‌ای (دتکشن + باز شدن سیستم)، پایش نشتی و آلارم‌های نظارتی	مطابق NFPA 25: برنامه ماهانه/فصلی/سالانه
واترمیست (مه‌آب)	A/B محدود؛ تجهیزات الکتریکی	NFPA 750	مبحث سوم (پروژه‌محور + تایید مرجع محلی)	تطابق برند/نازل/پمپ؛ کیفیت آب و فیلتر؛ آزمون‌های کارایی پذیرش	طبق دستور سازنده + رویه‌های مماثل NFPA 25
فوم (Foam)	B (مایعات قابل‌اشتعال، حوضچه/مخزن)	NFPA 11، NFPA 16، EN 13565	مبحث سوم + رعایت دستورالعمل‌های محیط‌زیستی ابلاغی	انتخاب نوع فوم (AFFF/AR و …)، نسبت‌ساز دقیق، سازگاری با سوخت و متریال	بازدید ماهانه؛ تست نمونه فوم و نسبت‌ساز سالانه
گاز پاک (Clean Agent)	A/B/C (حساس)، فضاهای الکتریکی	NFPA 2001، ISO 14520، EN 15004	مبحث سوم + تاییدیه سازمان آتش‌نشانی شهر (AHJ)	محاسبه غلظت، Door Fan Test، تاخیر تخلیه و آلارم پیش‌ازتخلیه	پایش فشار سیلندر ماهانه؛ تست نشت/پذیرش سالانه
CO₂ (سیستم‌های دی‌اکسیدکربن)	B/C صنعتی؛ فضاهای بدون حضور دائمی	NFPA 12	مبحث سوم + الزامات ایمنی اشغال/تهویه پس از تخلیه	اینترلاک ایمنی، آژیر تخلیه، قفل‌های انسان‌محور و تهویه مناسب پس از اطفا	بازدید فشار/وزن سیلندر ماهانه؛ تست سیستمی سالانه
شیمیایی خشک (Dry Chemical)	B/C و برخی A (سطحی)	NFPA 17	مبحث سوم مقررات ملی ساختمان	جلوگیری از کلوخه‌شدن پودر، لرزش دوره‌ای مخزن، سازگاری عامل با ریسک	بازدید ماهانه؛ سرویس سالانه
شیمیایی تر (Wet Chemical) هود آشپزخانه	F/K (روغن‌های پخت‌وپز)	NFPA 17A، NFPA 96	مبحث سوم + دستورالعمل هود/اگزاست مورد تایید آتش‌نشانی	نازل‌های موضعی بالای تجهیزات + قطع خودکار گاز/برق، نظافت منظم هود و کانال	بازرسی نیم‌سالانه؛ سرویس سالانه (طبق NFPA 96)
آیروسل (Aerosol)	A/B/C در حجم‌های کوچک تا متوسط	راهنمای سازنده + تایید AHJ	مبحث سوم (پروژه‌محور)	طراحی حجمی/موضعی، توزیع یکنواخت ذرات، توجه به تهویه پس از فعال‌سازی	طبق سازنده؛ معمولاً شش‌ماهه/سالانه
هیدرانت/رایزر	پشتیبان اطفای دستی و آتش‌نشانی	NFPA 14، NFPA 24	ISIRI 2481 (هایدرانت ایستاده)، ISIRI 6793-1 (شیر زمینی)، مبحث سوم	تضمین فشار/دبی کافی، ولوهای ایزوله، کدگذاری و نقشه‌برداری شبکه	تست دبی/فشار سالانه؛ آزمون هیدرواستاتیک در پذیرش
پمپ آتش‌نشانی	تأمین فشار/دبی برای شبکه‌های آبـ‌محور	NFPA 20	مبحث سوم (الزامات نصب، تحویل و برق اضطراری/سوخت)	انتخاب نوع (الکتریک/دیزل)، منحنی عملکرد و ابزار مانیتورینگ	تست هفتگی بی‌بار؛ تست ماهانه با بار؛ ITM طبق NFPA 25
اعلام حریق (برای اینترلاک/کنترل اطفا)	—	NFPA 72، EN 54	در ایران: EN 54 مبنای تایید تجهیز + مبحث سوم مبنای طراحی/پذیرش	سازگاری منطق دتکشن با سناریوی اطفا، رله‌ها و اینترلاک‌های ایمنی	تست ماهانه آلارم/دتکتورها؛ سرویس سالانه
بازرسی/تست/نگهداری (ITM)	کلیه سیستم‌های آبـ‌محور/ثابت	NFPA 25	مبحث سوم + دستورالعمل‌های AHJ (آتش‌نشانی شهر)	برنامه منظم برای شیرها، آلارم‌ها، تست جریان، کالیبراسیون و مستندسازی	هفتگی/ماهانه/فصلی/سالانه طبق نوع دستگاه

طراحی و نصب سیستم اطفا حریق

طراحی سیستم اطفای حریق، فعالیت تخصصی‌ست و حتما باید به دست شرکت‌های ایمنی و نیروهای متخصص انجام شود. مجموعه گنجینه پاوان به عنوان شرکت مورد تایید سازمان آتش نشانی، تمامی خدمات ایمنی از جمله نصب و اجرای سیستم اطفا حریق را ارائه می دهد. 

اگر نیاز به اطلاعات بیشتر در این زمینه دارید، کارشناسان ما آماده پاسخگویی به سوالات شما عزیزان هستند.