در هر سیستم ایمنی مطابق با شرایط محیط انواع دتکتور اعلام حریق به‌کاررفته است. این دتکتورها به تشخیص سریع علائم حریق و جلوگیری از گسترش آن کمک بسیاری می‌کنند. به‌طوری‌که باوجود دتکتورها تا 80 درصد حوادث ناشی از آتش سوزی قابل پیشگیری هستند. در این مطلب از گنجینه پاوان به بررسی و معرفی انواع دتکتور اعلام حریق می‌پردازیم.
دتکتور اعلام حریق چیست؟
دتکتور اعلام حریق دستگاهی است که علائم اولیه حریق مثل دود و حرارت را شناسایی می‌کند و با گزارش آن به کنترل پنل، باعث فعال‌شدن آلارم‌ها و اطلاع‌رسانی به افراد حاضر می‌شود. این دستگاه به طور مداوم شرایط را بررسی و پایش کرده و درنهایت گزارش وضعیت را به کنترل پنل ارسال می‌کند. دتکتورها نقش مهمی در حفظ ایمنی کسب‌وکارها یا صنایع دارند و با تشخیص سریع نشانه‌های خطر، از خسارات بزرگ جلوگیری می‌کنند.
آشنایی با انواع دتکتور اعلام حریق
انواع مختلفی از دتکتورهای اعلام حریق وجود دارند. محیط‌های مختلف نیازمند دتکتورهای متفاوت هستند؛ به‌عبارتی ممکن است دتکتوری که در یک مرکز خرید نصب می‌شود با دتکتوری که در یک کارخانه نصب می‌شود، متفاوت باشد. در ادامه انواع دتکتورها را به شما معرفی می‌کنیم.
دتکتور دود
دتکتورهای دود از رایج‌ترین تجهیزات سیستم اعلام حریق هستند و به دودسته تقسیم می‌شوند:
- دتکتورهای فتوالکتریک
- دتکتورهای یونیزاسیون
دتکتور فتوالکتریک که به آن دتکتور نوری هم می‌گویند، با استفاده از پرتوهای نوری، وجود ذرات دود را شناسایی می‌کند و اگر اختلالی در مسیر نور در مشاهده کند، هشدار می‌دهد. این مدل برای تشخیص آتش‌سوزی‌های با گسترش آرام و دودزا، مانند سوختن چوب یا پارچه مناسب است. در مقابل، دتکتور یونیزاسیون با استفاده از یک ماده رادیواکتیو، مولکول‌های هوا را یونیزه می‌کند که در صورت ورود دود به محفظه دستگاه، جریان الکتریکی مختل می‌شود و این اتفاق نشان‌دهنده وجود آتش است. این نوع دتکتورها برای تشخیص آتش‌هایی که سریع شعله‌ور می‌شوند، مثل سوختن مایعات قابل‌اشتعالی همچون بنزین و گازوئیل، کارآمدتر هستند. بااین‌حال، به دلیل استفاده از مواد رادیواکتیو، دتکتورهای یونیزاسیون در برخی کشورها مجاز به استفاده نیستند.
دتکتور حرارتی
این دتکتورها به‌جای تشخیص دود، تغییرات دما را بررسی می‌کنند و در صورت افزایش غیرعادی دما، هشدار می‌دهند. این نوع دتکتور برای مکان‌هایی طراحی شده است که در آن‌ها احتمال تولید دود یا گردوغبار وجود دارد و ممکن است دتکتورهای دود تشخیص اشتباه دهند و هشدارهای کاذب ایجاد کنند. این تجهیزات معمولاً در آشپزخانه‌های بزرگ، موتورخانه‌ها، پارکینگ‌ها، کارگاه‌های صنعتی و… استفاده می‌شوند. به‌طورکلی دتکتورهای حرارتی به دودسته تقسیم می‌شوند:
- دتکتور حرارتی دمای ثابت
- دتکتور حرارتی با نرخ افزایشی
دتکتور دمای ثابت زمانی که دمای محیط به یک مقدار مشخص (معمولاً ۶۵ درجه سانتی‌گراد) برسد، فعال می‌شود، در مقابل مدل حساس به نرخ افزایش دما هنگامی که دما به‌سرعت بالا می‌رود واکنش نشان می‌دهد.
دتکتور شعله
دتکتور شعله اعلام حریق، شعله‌های آتش را از طریق اشعه فرابنفش (UV) یا مادون قرمز (IR) منتشر شده از آتش، تشخیص می‌دهد. این دتکتورها برخلاف دتکتورهای دود و حرارت، بدون نیاز به تماس با دود یا افزایش دما، می‌توانند آتش‌سوزی را در کمترین زمان ممکن شناسایی کنند. به دلیل سرعت و دقت بالا، از آن‌ها در محیط‌های صنعتی، پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها، و انبارهای مواد شیمیایی استفاده می‌کنند. انواع مختلف دتکتورهای شعله شامل موارد زیر می‌شوند:
- دتکتور شعله فرابنفش (UV)
- دتکتور شعله مادون قرمز (IR)
- دتکتور شعله ترکیبی (UV/IR)
دتکتور UV قادر به شناسایی شعله‌های روشن با شدت بالا است و دتکتور IR برای تشخیص گرمای حاصل از شعله آتش طراحی شده است. ترکیب این دو فناوری نیز در دتکتور UV/IR باعث افزایش میزان دقت در تشخیص و کاهش هشدارهای کاذب شده است.
دتکتور گاز
دتکتورهای گازی یکی دیگر از مهم‌ترین تجهیزات سیستم اعلام حریق هستند که برای تشخیص نشت گازهای سمی و قابل‌اشتعال طراحی شده‌اند. این دتکتور می‌تواند به کمک سنسورهای شیمیایی یا الکترونیکی حضور گازهای خطرناک را تشخیص دهد و قبل از اینکه غلظت آن‌ها به حد خطرناکی برسد، هشدار دهد. در میان انواع گازهای خطرناک، مونوکسید کربن (CO) یکی از شناخته‌شده‌ترین تهدیدکننده‌های جان انسان است. این گاز به‌عنوان قاتل خاموش شناخته می‌شود؛ زیرا بی‌رنگ و بدون بو است و افراد از طریق حس بویایی هم متوجه حضور آن نمی‌شوند. نشت مونوکسید کربن معمولاً به‌خاطر وسایل گرمایشی مثل آبگرمکن‌های گازی، بخاری‌های بدون دودکش و شومینه‌ها و وسایل نقلیه در پارکینگ‌های سربسته رخ می‌دهد. استنشاق این گاز در غلظت بالا باعث سرگیجه، سردرد، حالت تهوع، بیهوشی و حتی مرگ می‌شود. به همین دلیل، نصب دتکتورهای گاز CO بسیار ضروری است.
علاوه بر مونوکسید کربن، برخی دتکتورها توانایی تشخیص گازهای قابل اشتعال مانند متان (CH₄)، پروپان (C₃H₈) و… را نیز دارند. در صورت نشت، این گازها به‌سرعت با هوا ترکیب می‌شوند و با کوچکترین جرقه‌ای باعث انفجارهای بزرگی می‌شوند.
دتکتور ترکیبی
دتکتور ترکیبی نوعی حسگر است که دو یا چند فناوری تشخیص را در یک دستگاه ترکیب می‌کند تا دقت و سرعت شناسایی حریق را افزایش دهد. این دتکتورها شامل دتکتور ترکیبی دود و حرارت یا دود و گاز هستند که به طور همزمان تغییرات محیط را از چندین جنبه بررسی می‌کنند.
در دتکتورهای دود و حرارت، سنسور دود وظیفه دارد وجود ذرات معلق در هوا را بررسی کند، درحالی‌که سنسور حرارتی افزایش غیرعادی دما را کنترل می‌کند. این ترکیب باعث می‌شود که دستگاه در شرایطی که یکی از عوامل حریق (دود یا افزایش دما) وجود دارد، به‌سرعت آن را به کنترل پنل گزارش دهد. در دتکتور ترکیبی دود و گاز، امکان تشخیص همزمان دود و نشت گازهای سمی یا قابل وجود دارد. دتکتورهای چند منظوره نسبت به دتکتورهای تک منظوره دقت بالاتری در تشخیص خطر دارند و می‌توانند هشدارهای کاذب را کاهش دهند.
بیشتر بخوانید: استانداردهای اعلام حریق
دتکتور نمونه گیر هوا
دتکتور نمونه‌گیر هوا (Aspiration Smoke Detector – ASD) نوعی دستگاه تشخیص دود بسیار حساس است که با مکش هوای محیط و تحلیل ذرات موجود در آن، سریع‌تر از دتکتورهای معمولی نشانه‌های اولیه حریق را شناسایی می‌کند. این دتکتور از طریق شبکه لوله‌کشی، هوای محیط را به داخل یک محفظه تشخیص دود هدایت کرده و آن را از فیلترهای مخصوص عبور می‌دهد. اگر ذرات دود در هوا تشخیص داده شود، سیستم هشدار فعال شده و آلارم اعلام حریق به صدا درمی‌آید.
این دتکتور با دیگر دتکتورها فرق می‌کند. از اصلی‌ترین تفاوت این دتکتور با دتکتور دود، روش جمع‌آوری هوا و نحوه بررسی آن است. درحالی‌که دتکتورهای دود فقط دودی که در محل نصبشان است را تشخیص می‌دهند، دتکتورهای نمونه‌گیر هوا به‌صورت مداوم هوا را از نقاط مختلف محیط جمع‌آوری و در یک محفظه تشخیصی آنالیز می‌کنند. این دستگاه به‌واسطه شبکه‌ای از لوله‌های مکش و پمپ‌های قوی، می‌تواند حتی مقادیر بسیار کم دود را در مراحل اولیه آتش‌سوزی شناسایی کند، درحالی‌که دتکتورهای معمولی تنها زمانی واکنش می‌دهند که دود به مقدار کافی به سنسورهایشان برسد.
محل نصب دتکتور اعلام حریق
عملکرد صحیح دتکتورها به محل نصب آن‌ها بستگی دارد. از این رو استانداردهای جهانی (مانند NFPA 72 ،EN 54 ،BS 5839 و ISO 7240) برای اطمینان از عملکرد صحیح آن‌ها دستورالعمل‌هایی را ارائه کرده‌اند.
دتکتور دود باید در سقف اتاق‌ها، راهروها و مسیرهای خروج نصب شود. آن‌ها نباید در نزدیکی سیستم‌های تهویه یا جریان هوای قوی قرار بگیرند، زیرا ممکن است فرایند تشخیص مختل شود. دتکتورهای حرارتی که بر اساس افزایش دما کار می‌کنند، معمولاً در آشپزخانه‌ها، موتورخانه‌ها و گاراژها نصب می‌شوند، زیرا در این مکان‌ها دتکتور دود ممکن است هشدارهای کاذب ایجاد کند. دتکتور شعله نیز که با تشخیص اشعه فرابنفش (UV) و مادون قرمز (IR) کار می‌کند، معمولاً در محیط‌های صنعتی، پالایشگاه‌ها و انبارهای مواد شیمیایی نصب می‌شود و باید دید مستقیمی به منطقه پرخطر داشته باشد. دتکتور گاز برای شناسایی نشت گازهای قابل‌اشتعال و سمی در موتورخانه‌ها، پارکینگ‌های سربسته و کارخانه‌ها استفاده می‌شود و بسته به نوع گاز، می‌تواند در نزدیکی سقف یا حتی کف نصب شود. دتکتور نمونه‌گیر هوا (ASD) که با مکش و تحلیل هوا دود را در مراحل اولیه تشخیص می‌دهند، در دیتاسنترها، موزه‌ها و بیمارستان‌ها نصب می‌شود.
سخن پایانی
رعایت استانداردهای نصب باعث افزایش دقت سیستم اعلام حریق و کاهش هشدارهای کاذب شده و ایمنی ساختمان را به میزان قابل‌توجهی بهبود می‌بخشد.
انتخاب دتکتور مناسب از میان انواع دتکتور اعلام حریق و نصب آن در جای درست، نقش مهمی در افزایش ایمنی و کاهش خطرات ناشی از آتش‌سوزی دارد. باتوجه به اینکه هر محیط شرایط خاص خود را دارد، استفاده از دتکتورهای مناسب می‌تواند از خسارت‌های جانی و مالی جلوگیری کند. همچنین، رعایت توجه به استانداردهای نصب و انجام بررسی‌های دوره‌ای، باعث می‌شود این سیستم‌ها عملکرد بهتری داشته باشند و هشدارهای اشتباه کاهش پیدا کند.
