سیستم اطفا حریق سقفی چیست؟

سیستم اطفا حریق سقفی، شامل هر نوع سیستمی‌ست که عامل خاموش‌کننده را مستقیما از سقف روی حریق تخلیه می‌‌کند. برخلاف تصور رایج که اطفای حریق سقفی را فقط معادل اسپرینکلرها می‌دانند، این سیستم می‌تواند شامل انواع مختلفی مانند فوم، گاز، آئروسل یا مه‌پاش باشد. در این مقاله، ضمن معرفی ساختار و کاربرد کلی سیستم اطفا حریق سقفی، انواع متداول آن شامل سیستم آبی اسپرینکلر، فوم، گازی، آئروسل و مه‌پاش را بررسی می‌کنیم.

بیشتر بخوانید: سیستم اطفای حریق چیست؟

انواع سیستم‌های اطفا حریق سقفی

سیستم‌های اطفای حریق سقفی در مدل‌های متنوعی ساخته شده تا متناسب با نیاز محیط‌های مختلف عمل کنند. در ادامه با رایج‌ترین آن‌ها آشنا می‌شویم.

سیستم اسپرینکلر (Sprinkler Systems)

اسپرینکلرها، رایج‌ترین سیستم‌هایی هستند که از آب برای مهار حریق استفاده می‌کنند. این سیستم، شامل شبکه‌ای از لوله‌های آب بوده که به نازل‌هایی به‌نام اسپرینکلر متصل می‌شود. اسپرینکلرها معمولاً در سقف نصب شده و هرکدام دارای یک مکانیزم حساس به گرما هستند؛ مانند لوله‌های شیشه‌ای حاوی مایع، نوارهای فلزی ذوب‌شونده، یا ساچمه‌های شیمیایی. زمانی که دمای محیط از حد مشخصی بالاتر برود (مثلا 74 درجه سانتی گراد)، قطعه حساس از کار افتاده و مسیر خروج آب باز می‌شود. در این لحظه، آب با فشار از نازل خارج شده و فرآیند اطفاء را آغاز می‌کند.

برای اینکه سیستم اسپرینکلر به‌درستی کار کند، نیاز به یک منبع آب پایدار با فشار مناسب دارد. در بسیاری از ساختمان‌ها، آب مورد نیاز از طریق شبکه آب شهری تأمین می‌شود، اما در محیط‌های خیلی بزرگ یا ساختمان‌های خیلی بلند، معمولاً از بوستر پمپ‌های آتش‌نشانی استفاده می‌کنند تا فشار کافی در تمام طبقات برقرار باشد.

انواع سیستم اسپرینکلر :

انواع اسپرینکلر آتش نشانی عبارتند از:

• سيستم اسپرينكلر تر
• سيستم اسپرينكلر خشك
• سيستم اسپرينكلر سيلابی
• سيستم اسپرينكلرپيش فعال شده

در ادامه هرکدام را توضیح می‌دهیم.

سیستم اسپرینکلر تر (Wet Pipe System)

سیستم اسپرینکلر تر، از رایج‌ترین و اقتصادی‌ترین نوع اسپرینکلرهاست. در این مدل، داخل لوله‌های سیستم همیشه از آب پر بوده و بعد از فعال شدن هر نازل، آب از همان نقطه به سمت محل حریق تخلیه می‌شود. به‌دلیل سادگی ساختار و واکنش سریع، این سیستم در بسیاری از ساختمان‌های مسکونی، اداری و تجاری کاربرد دارد. با این حال، چون همیشه درون لوله‌ها آب وجود دارد، استفاده از آن در محیط‌هایی با دمای زیر صفر درجه سانتی‌گراد توصیه نمی‌شود، چرا که احتمال یخ‌زدگی آب و ترکیدگی لوله‌ها وجود دارد.

سیستم اسپرینکلر خشک (Dry Pipe System)

عملکرد این سیستم از نظر کلی مشابه اسپرینکلر تر است، با این تفاوت که درون لوله‌ها به‌جای آب، هوای فشرده یا نیتروژن وجود دارد. زمانی که یک نازل فعال می‌شود، ابتدا هوای داخل لوله خارج شده و سپس شیر مخصوص (Valve) اجازه ورود آب به سیستم را می‌دهد. از این نوع سیستم در فضاهایی که احتمال یخ‌زدگی وجود دارد، استفاده می‌کنند.

سیستم اسپرینكلر سیلابی (Deluge Sprinkler System)

در سیستم سیلابی، تمام نازل‌ها به‌صورت باز طراحی شده و هیچکدام به‌طور مجزا فعال نمی‌شوند. یعنی به‌محض دریافت فرمان فعال‌سازی از سوی سیستم اعلام حریق، آب به‌صورت هم‌زمان از تمامی نازل‌ها جریان پیدا کرده و کل فضا را پوشش می‌دهد. این نوع سیستم‌ها بیشتر در فضاهایی استفاده می‌شوند که خطر گسترش سریع آتش وجود دارد، مانند انبارهای مواد قابل اشتعال، مراکز صنعتی یا تأسیسات پتروشیمی.

سیستم اسپرینكلر پیش فعال شده (Pre-Action Sprinkler System)

این مدل ترکیبی از مزایای سیستم‌های خشک و تر است. در حالت عادی، لوله‌ها از آب خالی بوده و تنها زمانی پر می‌شوند که سیستم اعلام حریق فعال شده باشد و اجازه ورود آب به شبکه را صادر کند. پس از آن، عملکردش سیستم مشابه اسپرینکلر تر خواهد بود. این سیستم مناسب محیط هایی‌ست که احتمال فعال شدن تصادفی اسپرینکلرها وجود دارد.

سیستم آیروسل / پودری (Aerosol / Powder Systems)

در این سیستم، ذرات پودری بسیار ریز (5 تا 10 میکرومتر) از طریق کارتریج‌های خاصی به درون فضا پخش می‌شوند. این ذرات به‌مدت قابل‌توجهی در هوا معلق مانده و با نفوذ به شعله، واکنش‌های زنجیره‌ای احتراق را مختل می‌کنند. به زبان ساده، این ذرات به مولکول‌های فعال آتش چسبیده و اجازه گسترش به حریق را نمی‌دهند.

سیستم آئروسل، به‌دلیل طراحی ماژولار و نیاز نداشتن به پمپ، مخزن یا لوله‌کشی، گزینه‌ای مناسب برای فضاهایی‌ست که امکان اجرای زیرساخت‌ لوله‌کشی وجود ندارد. تنها نکته این است که بعد از هر تخلیه، ذرات آئروسل در فضا باقی می‌ماند و باید حتما تهویه و تمیزکاری انجام شود.

کاربردهای سیستم اطفا حریق آیروسل

این سیستم مناسب محیط هایی‌ست که تجهیزات در صورت برخورد با آب یا هر ماده دیگری آسیب می بینند. برخی از کاربردهای رایج این سیستم شامل موارد زیر است:

• اتاق سرور و دیتاسنترها
• اتاق های کنترل
• تجهیزات دریایی
• آزمایشگاه‌ها
• موزه ها و مکان‌های تاریخی

سیستم فوم (Foam Suppression System)

سیستم اطفا حریق فوم یک انتخاب عالی برای مقابله با حریق‌های ناشی از مایعات قابل اشتعال است. موادی مانند بنزین، روغن، الکل، تینر و دیگر ترکیبات شیمیایی که با آب خاموش نمی‌شوند، بهترین گزینه برای آن‌ها خاموش‌کننده‌های فومی‌ست. در این نوع سیستم، فوم یا کف مخصوص اطفا، روی سطح آتش پاشیده شده و با تشکیل یک لایه پوششی (مانند پتو)، مانع رسیدن اکسیژن به سوخت و در نهایت خاموش شدن حریق می‌شود. 

انواع سیستم اطفای حریق فوم عبارتند از:

• سیستم فوم تشکیل فیلم آبی (AFFF)
• سیستم فوم مقاوم در برابر الکل (AR-AFFF)
• سیستم فوم پروتئینی

سیستم اطفا حریق گازی (Clean Agent Systems)

سیستم اطفای گازی یکی از قابل اعتمادترین گزینه‌ها برای حفاظت از محیط‌هایی‌ست که تجهیزات الکترونیکی یا اسناد مهم دارند. این سیستم‌ها برخلاف سیستم‌های آبی یا فومی، از هیچ‌ مایع یا کفی استفاده نشده و به‌جای آن، از گازهایی مانند FM‑200، NOVEC 1230، Inergen یا کربن دی‌اکسید (CO₂) استفاده می‌کنند.

نحوه عملکرد این سیستم‌ها به این صورت است که بعد از تشخیص حریق، دستور تخلیه گاز ذخیره‌شده از مخازن تحت فشار به داخل فضا صادر می‌شود. این گازها از طریق پایین آوردن دمای شعله، یا با کاهش سطح اکسیژن در محیط، باعث خاموش شدن آتش می‌شوند. البته باید توجه داشت که به‌دلیل کاهش سطح اکسیژن، قبل از تخلیه گاز باید هشدارهای لازم جهت تخلیه‌ی افراد از محیط صادر شود.

 استانداردهای ایمنی سیستم اطفا حریق سقفی

هر سیستم اطفا حریق سقفی، بسته به نوع ماده خاموش‌کننده و شرایط محیطی، از استاندارد مشخصی پیروی می‌کند. در جدول زیر، رایج‌ترین انواع این سیستم‌ها به‌همراه عامل اطفا، کاربرد و استاندارد مربوطه دسته‌بندی شدند.

 نتیجه‌گیری

سیستم اطفا حریق سقفی یکی از موثرترین سیستم‌های ایمنی در برابر آتش‌سوزی‌ست که با توجه به نوع و شرایط محیط، می‌تواند در قالب آب، فوم، گاز، آئروسل یا مه‌پاش اجرا شود. مهم‌ترین نکته در بهره‌گیری از این سیستم‌ها، انتخاب درست و متناسب با ویژگی‌های محل مورد نظر است؛ چرا که عملکرد مؤثر آن‌ها، تنها در صورتی تضمین می‌شود که با درک درست از کاربردشان طراحی و نصب شده باشند.

شرکت گنجینه پاوان، مشاور مورد تایید در سازمان آتش نشانی تهران، صفر تا صد خدمات مشاوره، طراحی، نصب و  اجرای انواع سیستم‌های ایمنی را ارائه می‌دهد. جهت دریافت مشاوره رایگان و برقراری ارتباط با متخصصین ما، با شماره 9-88222801-021 تماس بگیرید.