وجود حجم قابل توجهی از سوخت‌های مایع، بخارات قابل اشتعال و حضور همزمان افراد و خودروها، همگی از جمله عواملی هستند که پمپ بنزین را به یکی از حساس‌ترین محیط‌ها از نظر ایمنی تبدیل می‌کنند. به همین منظور، برای ایجاد محیطی امن و محافظت‌شده بحث سیستم اطفا حریق پمپ بنزین مطرح می‌شود. در ادامه این مقاله از گنجینه پاوان به معرفی کامل این سیستم‌ها می‌پردازیم.
اهمیت نصب سیستم اطفا حریق پمپ بنزین
نصب سیستم اطفای حریق در پمپ بنزین از این منظر اهمیت دارد که پمپ بنزین‌ها محیط‌هایی با ریسک بالای آتش‌سوزی محسوب می‌شوند. این سیستم‌ها با واکنش سریع و اثربخشی مناسب خود، از حوادث جانی و تا حد زیادی خسارات مالی جلوگیری می‌کنند.
از منظر حقوقی نیز نصب سیستم اطفا حریق در پمپ بنزین، مطابق با مقررات بین‌المللی نظیر NFPA 17 و UL 1254، الزامی‌ست. رعایت این استانداردها از سوی مالکان، به‌منزله تضمین ایمنی کارکنان، مشتریان و تأسیسات محسوب می‌شود.
نمونه‌هایی از حوادث آتش‌سوزی در جایگاه‌های سوخت
از جمله حوادث و نمونه‌های واقعی در این زمینه، می‌توان به حوادث پمپ بنزین سهروردی در تهران و آزادگان در اهواز اشاره کرد.
حادثه پمپ بنزین سهروردی تهران
یکی از آتش‌سوزی‌های بزرگ در جایگاه‌های سوخت، حادثه پمپ بنزین سهروردی تهران است که در سال 1397 رخ داد. در این حادثه، یک خودروی وانت هنگام سوخت‌گیری گاز طبیعی فشرده (CNG) بر اثر نشت گاز دچار انفجار شد. شدت حرارت و وقوع انفجارهای پیاپی، خسارات مالی گسترده‌ای برجای گذاشت؛ اما درنهایت واکنش سریع و عملکرد مؤثر نیروهای آتش‌نشانی مانع از گسترش حادثه و بروز تلفات جانی شد.
حادثه پمپ بنزین آزادگان اهواز
حادثه‌ای دیگر که بار دیگر اهمیت رعایت اصول ایمنی در جایگاه‌های سوخت را یادآور می‌شود، آتش‌سوزی پمپ‌بنزین آزادگان اهواز است که در سال 1398 رخ داد. در جریان این حادثه، نشت بنزین هنگام تخلیه سوخت از تانکر به مخزن زیرزمینی موجب انفجار شد. حجم بالای سوخت و شدت شعله‌ها، عملیات مهار آتش را با دشواری فراوان مواجه کرد و خسارات سنگینی به‌جا گذاشت. بررسی‌ها نشان دادند که نبود سیستم تشخیصی و کنترلی از عوامل اصلی گسترش حریق بودند.
عوامل مستعدکننده آتش‌سوزی در پمپ بنزین
درک دقیق منشأ آتش‌سوزی‌ها، نخستین گام در طراحی سیستم اطفاء است. عوامل متعددی می‌توانند باعث ایجاد حریق در جایگاه‌های سوخت شوند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- نشت سوخت: یکی از اصلی‌ترین دلایل بروز آتش‌سوزی، نشت بنزین یا گازوئیل از نازل‌ها یا اتصالات شل است. تماس این مایعات با منابع گرما یا جرقه می‌تواند به سرعت موجب اشتعال شود.
- جرقه‌های الکتریکی: تجهیزات الکتریکی معیوب، سیم‌کشی‌های اشتباه یا روشن بودن موتور خودروها در هنگام سوخت‌گیری از دیگر دلایل رایج آتش‌سوزی هستند.
- سیگار و منابع شعله باز: سیگار کشیدن در نزدیکی پمپ بنزین یکی از رفتارهای بسیار خطرناک و غیرمسئولانه است که منجر به حادثه می‌شود.
- باد و انتشار بخار سوخت: جریان باد، بخارات بنزین را به مناطق دورتر انتقال می‌دهد و خطر شعله‌ور شدن ناگهانی را تا فاصله چند متری افزایش می‌دهد.
بهترین سیستم اطفای حریق پمپ بنزین
انتخاب بهترین سیستم اطفای حریق برای پمپ بنزین به نوع سوخت، شرایط محیطی و چیدمان ایستگاه بستگی دارد. با این حال، سیستم‌های پودر خشک و فوم رایج‌ترین و بهترین گزینه‌ها هستند. در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شویم.
سیستم اطفای حریق پودر خشک
سیستم اطفا حریق پودر خشک یکی از سریع‌ترین و قابل‌اعتمادترین روش‌های مهار آتش در پمپ بنزین‌هاست. نحوه عملکرد این سیستم براساس قطع واکنش زنجیره‌ای احتراق است، نه فقط خنک‌سازی یا حذف اکسیژن. در این روش، ماده‌ای پودری شامل بی‌کربنات سدیم، پتاسیم یا فسفات آمونیوم از سیلندر آزاد شده و از طریق نازل‌ها در محل آتش تخلیه می‌شود. ذرات پودری با ورود به شعله، مانع ادامه‌ی واکنش شیمیایی احتراق شده و در کمتر از چند ثانیه شعله را خفه می‌کنند.
این سیستم برای آتش‌های کلاس B و C، یعنی مایعات قابل اشتعال و تجهیزات برقی کاربرد دارد و به دلیل غیر رسانا بودن ذرات پودر، خطری برای تجهیزات الکتریکی ایجاد نمی‌کنند. مزیت بعدی این سیستم، پایداری آن در شرایط محیطی نامناسب مانند باد، گرما و گردوغبار است.
سیستم اطفای حریق فوم
سیستم فوم رویکرد متفاوت‌تری نسبت به سیستم پودری داشته و بیشتر برای پوشش و کنترل حریق‌های سطحی ناشی از مایعات قابل اشتعال استفاده می‌شود. فوم ترکیبی از آب، کنسانتره فوم و هوای فشرده است که هنگام تخلیه از نازل، لایه‌ای سبک اما پایدار روی سطح سوخت ایجاد می‌کند. این لایه مانند یک پتوی ضخیم عمل کرده و همزمان با جدا کردن اکسیژن از منبع آتش، سطح سوخت را هم خنک می‌کند. در ادامه فرایند اطفاء، فوم از تبخیر بخارات سوخت جلوگیری کرده و احتمال بازگشت شعله را به حداقل می‌رساند.
فوم‌های اطفای حریق بر اساس ترکیب شیمیایی و نوع کاربردشان به چند گروه اصلی تقسیم می‌شوند که در ادامه توضیح می‌دهیم.
فوم تشکیل‌دهنده فیلم آبی (AFFF)
فوم Aqueous Film Forming Foam یا به اختصار AFFF، رایج‌ترین فوم آتش‌نشانی در جایگاه‌های سوخت است که به‌دلیل سرعت اثرگذاری بالا و قابلیت ایجاد لایه محافظی روی سطح سوخت، کاربرد گسترده‌ای در پمپ‌بنزین‌ها دارد. این فوم از ترکیب آب، کنسانتره فوم و مواد فعال‌کننده سطحی (Surfactants) تشکیل شده و با پخش شدن بر سطح سوخت، لایه‌ای نازک از آب ایجاد می‌کند که با جلوگیری از تماس اکسیژن با سوخت، مانع ادامه‌ی احتراق می‌شود. ویژگی برجسته‌ی AFFF این است که علاوه بر خاموش کردن شعله‌ها، از تبخیر مجدد بخارات بنزین نیز جلوگیری می‌کند و به همین دلیل، گزینه‌ای بسیار مؤثر برای مهار سریع آتش‌سوزی‌های ناشی از بنزین و گازوئیل در محیط‌های باز محسوب می‌شود.
فوم تشکیل‌دهنده فیلم آبی مقاوم (AR-AFFF)
فوم AR-AFFF یا Alcohol Resistant AFFF، نسخه‌ی پیشرفته‌تر AFFF است که مخصوص سوخت‌های حلال قطبی مانند اتانول، متانول یا سوخت‌های زیستی طراحی شده است. این نوع سوخت‌ها اصولا فوم‌های معمولی را تجزیه می‌کنند، اما پلیمرهای محافظ موجود در AR-AFFF با ایجاد لایه‌ای ژل‌مانند و مقاوم بر سطح سوخت، مانع تماس مستقیم فوم با آن شده و پایداری و دوام فوم را افزایش می‌دهند. به‌واسطه‌ی این ویژگی، فوم AR-AFFF حتی در برابر سوخت‌های قطبی نیز ساختار خود را حفظ کرده و از بازگشت حریق جلوگیری می‌کند.
نکته: سیستم اطفا حریق فوم انواع مختلف بیشتری دارند؛ اما در زمینه سیستم اطفا حریق پمپ بنزین، دو موردی که به آن‌ها اشاره کردیم مطرح هستند.
اجزای سیستم اطفاء حریق پمپ بنزین
سیستم اطفای حریق در پمپ بنزین، از مجموعه‌ای از اجزای به‌هم‌پیوسته تشکیل شده است که هرکدام نقش مهمی در کنترل و مهار آتش ایفا می‌کند. این تجهیزات شامل موارد زیر است:
- سیلندرهای عامل اطفا (Agent Cylinders): مخازن تحت فشار حاوی پودر خشک یا فوم که عامل خاموش‌کننده را ذخیره می‌کنند.
- نازل‌ها (Nozzles): خروجی‌های طراحی‌شده برای تخلیه یکنواخت عامل اطفا روی منطقه سوخت‌گیری که در ارتفاع 7 تا 15 فوت نصب می‌شوند.
- خطوط لوله‌کشی و اتصالات (Piping & Fittings): شبکه‌ی انتقال‌دهنده‌ی عامل اطفاء از سیلندرها به نازل‌ها با مقاومت بالا در برابر خوردگی.
- شیرهای کنترل (Control Valves): تنظیم‌کننده‌ی فشار و مسیر جریان عامل اطفا در لحظه‌ی فعال‌سازی سیستم.
- شیر سلونوئیدی (Solenoid Valve): شیر برقی که با فرمان پنل کنترل باز شده و مسیر خروج عامل اطفا را فعال می‌کند.
- گیج فشار (Pressure Gauge): نشان‌دهنده‌ی وضعیت شارژ و فشار داخلی سیلندرهای عامل اطفا.
- درپوش نازل (Nozzle Cap): پوشش محافظ برای جلوگیری از ورود گردوغبار و انسداد خروجی نازل‌ها.
- برچسب‌ها و تابلوهای راهنما (Labels & Signage): علائم ایمنی برای آگاهی کارکنان از محل و نحوه استفاده در شرایط اضطراری.
الزامات و استانداردهای ایمنی
طراحی و اجرای سیستم‌های اطفا حریق پمپ بنزین باید مطابق با استانداردهای بین‌المللی و ملی انجام شود. برخی از مهم‌ترین این استانداردها عبارتند از:
- NFPA 17: استاندارد سیستم‌های اطفای پودر خشک
NFPA 30: کد مایعات قابل اشتعال و احتراق‌پذیر - UL 1254: استاندارد تایید عملکرد سیستم‌های اطفای از پیش ساخته
- NFPA 70 (NEC): استاندارد نصب تجهیزات الکتریکی ضد انفجار
- EN 13565 و ISO 14520: برای سیستم‌های فوم و عوامل گازی
در ایران نیز رعایت الزامات سازمان آتش‌نشانی، آیین‌نامه‌های شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی و استاندارد ملی 12256 الزامی‌ست. مطابق این الزامات، هر پمپ بنزین باید دارای شرایط زیر باشد:
- سیستم اطفای خودکار با عملکرد دستی اضطراری
سیستم اعلام حریق و هشدار نوری/صوتی - خاموش‌کننده‌های قابل‌حمل کلاس B و C
- برنامه بازرسی و نگهداری دوره‌ای
طراحی و اجرای سیستم اطفای حریق پمپ بنزین
طراحی این سیستم‌ها باید بر اساس تحلیل دقیق خطرات، نوع سوخت و شرایط فیزیکی-محیطی جایگاه انجام گیرد. برای بررسی مواردی که نام بردیم، به کارشناس ایمنی و آتش‌نشانی نیاز است؛ مجموعه گنجینه پاوان به عنوان مشاور آتش نشانی مورد تایید، خدمات طراحی سیستم اطفا حریق و در کنار آن نصب سیستم اطفا حریق را ارائه می‌دهد. مجموعه ما به واسطه سال‌ها تجربه و تخصص، از جمله پیشتازان این حوزه محسوب می‌شود.
چنانچه در خصوص اجرای سیستم اطفا حریق برای پمپ بنزین یا سایر محیط‌ها سوالی دارید، با شماره 5-88222801-021 تماس بگیرید.
نگهداری و سرویس دوره‌ای
مطابق با استانداردهای ایمنی، سیستم‌های اطفا حریق باید حداقل هر شش ماه یک‌بار بازرسی و سرویس شوند. در این بازدیدها موارد زیر باید بررسی شود:
- فشار داخلی سیلندرها و وضعیت گیج‌ها
- انسداد احتمالی نازل‌ها
- میزان ماده اطفا و تاریخ انقضای آن
علاوه بر آن، کارکنان باید به‌صورت دوره‌ای آموزش‌های بازآموزی را بگذرانند تا هنگام خطر اقدامات لازم را انجام دهند.
کلام آخر
با توجه به حساسیت بالای محیط پمپ‌بنزین و خطرات ناشی از سوخت‌های مایع و بخارات قابل اشتعال، استفاده از سیستم اطفا حریق استاندارد و مطمئن، ضرورتی انکارناپذیر است. انتخاب درست نوع سیستم، اجرای اصولی آن بر اساس استانداردهای بین‌المللی و انجام سرویس‌های دوره‌ای، تضمین‌کننده‌ی ایمنی ما خواهد بود.
