منظور از سیستم اطفا حریق دستی، هر نوع سیستمی‌ست که افراد یا آتش‌نشان‌ها باید به صورت دستی از آن استفاده کنند. یا به عبارتی، حتما به شخصی که نحوه استفاده از تجهیزات را بلد باشد، نیاز است. احتمالا الان با این صحبت به یاد کپسول‌های آتش نشانی افتاده‌اید؛ اما این تجهیزات پر طرفدار تنها بخشی از این سیستم گسترده هستند. در ادامه این مطلب از گنجینه پاوان با تمام انواع سیستم‌های اطفا حریق دستی، استانداردهای ایمنی و… آشنا می‌شویم.
انواع سیستم اطفا حریق دستی
سیستم اطفا حریق دستی را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد؛ این دسته‌بندی‌ها بر اساس نوع، محل استفاده و شیوه عملکرد صورت می‌گیرد. در بخش بعدی به انواع مختلف این سیستم اشاره می‌کنیم.
کپسول آتش نشانی (Fire Extinguishers)
همان‌طور که گفتیم، کپسول‌های آتش‌نشانی از متداول‌ترین تجهیزات سیستم‌های دستی محسوب می‌شوند. آن‌ها اصولا در ابعادی طراحی شده که قابل حمل و استفاده برای همه باشند. نکته دیگری که کپسول‌های آتش‌نشانی را از بقیه تجهیزات متمایز می‌کند، این است که آن‌ها برای هر کلاس حریق یک خاموش کننده اختصاصی دارند. این در حالی‌ست که مابقی تجهیزات دستی فقط از آب به عنوان عامل اطفاء استفاده می‌کنند. برخی از مواد خاموش‌کننده مورد استفاده در کپسول‌ها عبارتند از:
- پودری (Dry Chemical): مناسب برای کلاس‌های مختلف آتش از جمله مایعات، جامدات و الکتریکی
- گازی (CO₂): مخصوص آتش‌سوزی‌های ناشی از تجهیزات برقی یا مایعات قابل اشتعال
- فومی (Foam): برای مایعات قابل اشتعال مثل بنزین و روغن‌ها
- آبی: برای آتش‌های معمولی کلاس A (چوب، کاغذ، پارچه)
بیشتر بخوانید: آموزش نحوه استفاده از کپسول آتش نشانی
جعبه آتش‌نشانی (Fire Hose Cabinet)
این جعبه‌های قرمز رنگ را در راهروها و مکان‌های پر تردد نصب می‌کنند. اگر کمی دقت کرده باشید، همیشه در نزدیکی یک کپسول آتش نشانی، فایرباکس هم نصب شده است. داخل جعبه آتش‌نشانی، یک شیلنگ آب و نازل فشار قوی قرار دارد که به لوله‌کشی آبرسانی متصل است و در صورت آتش‌سوزی، افراد می‌توانند از آن برای مهار آتش استفاده کنند.
شیلنگ‌های ایستاده (Standpipe Systems)
در ساختمان‌های بلند یا فضاهای صنعتی، سیستم شیلنگ‌های ایستاده نصب می‌کنند. این سیستم در واقع نوعی لوله‌های عمودی برای آبرسانی‌ست که امکان اتصال شیلنگ آتش نشانی در طبقات مختلف را فراهم می‌کند. آتش‌نشان‌ها می‌توانند با اتصال شیلنگ به شیر مخصوص، از آب فشار قوی برای اطفاء حریق استفاده کنند.
هیدرانت آتش نشانی (Fire Hydrant)
هیدرانت آتش نشانی در واقع یک شیر آب فشار قوی بوده که در فضای باز مثلا خیابان‌ها یا محوطه مجتمع‌های صنعتی نصب می‌شود. وظیفه اصلی آن‌ها، تامین حجم بالایی از آب برای خودروهای آتش‌نشانی یا تیم‌های امدادی‌ست. نصب این تجهیزات از جمله الزامات ایمنی محسوب می‌شود.
انواع هیدرانت آتش نشانی شامل:
- هیدرانت زمینی (Underground Hydrant): این مدل زیر سطح زمین نصب شده و فقط درپوش روی هیدرانت دیده می‌شود. شیرهای زیرزمینی،به دلیل قرار گرفتن در زیر زمین، در برابر ضربه و سرما مقاومت بالایی داشته و فضای کمتری هم اشغال می‌کنند.
- هیدرانت ایستاده (Pillar Hydrant): این نوع هیدرانت به شکل یک استوانه فلزی روی سطح زمین دیده می‌شود. شیرهای ایستاده، نسبت به مدل بالا دسترسی سریع‌تری داشته و کار با آن‌ها برای آتش‌نشان‌ها راحت‌تر است.
توپ اطفا حریق (Fire Extinguishing Ball)
توپ اطفا حریق یکی از تجهیزات نوین اطفای دستی بوده که به دلیل سادگی در نحوه استفاده، محبوبیت زیادی پیدا کرده است. این توپ سبک و کروی که با پودر خاموش‌کننده پر می‌شود، در اثر تماس با شعله یا دمای بالا منفجر شده و پودر اطفا را در محیط پخش می‌کند. لازم به ذکر است که وزن یک توپ اطفا حریق، حدود 1.5 کیلوگرم بوده و به راحتی حمل و پرتاب می‌شود.
استانداردهای ایمنی سیستم اطفای حریق دستی
برای اطمینان از عملکرد صحیح سیستم اطفاء حریق دستی، تجهیزات آن باید مطابق با استانداردهای تنظیم شده طراحی، نصب و نگهداری شوند. در ایران، الزامات ایمنی شامل مجموعه‌ای از استانداردهای بین‌المللی و ملی هستند که در ادامه توضیح می‌دهیم.
استانداردهای بین‌المللی
در آمریکا و بسیاری از کشورهای دیگر، مقررات NFPA مرجع اصلی طراحی و نصب سیستم‌های اطفا حریق است. بخشی از این مقررات شامل:
- NFPA 14: این استاندارد، به سیستم‌های لوله ایستاده و هوزریل‌ها مربوط می‌شود. در آن فشار آب، دبی، قطر لوله، نوع اتصالات، جانمایی جعبه‌های آتش‌نشانی و نحوه طراحی سیستم‌های داخلی ساختمان بیان شده است.
- NFPA 25: این استاندارد مخصوص بازرسی، تست و نگهداری دوره‌ای سیستم‌های آتش‌نشانی شامل هوزریل‌ها، سیستم‌های اسپرینکلر و تجهیزات آبی‌ست.
- NFPA 1962: این استاندارد دستورالعملی برای بازرسی، نگهداری و آزمایش شیلنگ‌ها، نازل‌ها و اتصالات آتش‌نشانی‌ست. در آن دوره‌های تست فشار، استاندارد طول عمر و نحوه سرویس‌دهی شیلنگ‌ها نیز ذکر شده است.
استانداردهای ملی ایران
در ایران، سازمان ملی استاندارد و سازمان آتش‌نشانی ضوابطی برای نصب خاموش‌کننده‌ها، تعداد آن‌ها، محل قرارگیری و شیوه سرویس و نگهداری تعیین کردند. به عنوان مثال، فاصله بین دو خاموش‌کننده نباید از 30 متر بیشتر باشد و تمام تجهیزات باید حداقل سالی یک‌بار سرویس شوند. برخی دیگر از ضوابط ملی ایران عبارتند از:
- ISIRI 869: این استاندارد به خاموش‌کننده‌های دستی قابل حمل اختصاص دارد و الزامات طراحی، ساخت، ایمنی، کارایی و تست خاموش‌کننده‌ها در آن ذکر شده است.
- ISIRI 896-2: بخش دوم استاندارد 869 است که به روش‌های تست خاموش‌کننده‌های دستی می‌پردازد (شامل آزمون فشار، تخلیه، دوام مخزن و تست عملکرد در شرایط واقعی).
- ISIRI 11752: این استاندارد، راهنمای جامعی برای بازرسی و نگهداری کپسول‌های آتش نشانی‌ست. ISIRI 11752 در بخش سرویس و دوره‌های بازرسی عمل کرده و به دستورالعمل‌های ایمنی برای استفاده‌کنندگان می‌پردازد.
- ISIRI 14462: مربوط به جعبه‌های آتش‌نشانی (F-Box) و تجهیزات داخلی آن است. این استاندارد ابعاد، متریال ساخت، نوع شیلنگ، نازل و اتصالات داخل جعبه آتش‌نشانی را مشخص می‌کند. همچنین الزامات نصب و بازرسی دوره‌ای را نیز شامل می‌شود.
کلام آخر
سیستم اطفای حریق دستی به عنوان یک سیستم مکمل در کنترل سریع آتش‌سوزی‌ها عمل کرده و شامل تجهیزاتی متنوعی مانند کپسول‌های آتش‌نشانی، جعبه‌های آتش‌نشانی، هیدرانت‌ها و توپ‌های اطفا می‌شود. همچنین باید این نکته را در نظر داشت که رعایت استانداردهای بین‌المللی (NFPA) و ملی (ISIRI) در طراحی، نصب و نگهداری این سیستم‌ها، کلید تضمین عملکرد ایمن و موثر آن‌هاست.
