انواع حریق و راه های کنترل آن

کنترل و اطفا حریق جنبه های حیاتی مدیریت ایمنی در هر محیطی اعم از مسکونی، تجاری، صنعتی یا طبیعی است. هدف اصلی از مهار حریق، جلوگیری از وقوع آتش سوزی، به حداقل رساندن خسارت و تضمین ایمنی ساکنان و اموال است. که شامل ترکیبی از استراتژی‌ها، تکنیک‌ها و فناوری‌هایی است که برای شناسایی، مهار و خاموش کردن سریع و کارآمد آتش‌سوزی طراحی شده‌اند.

اطفا حریق موثر مستلزم یک رویکرد جامع است که شامل درک ماهیت آتش سوزی، آشنایی با انواع حریق، شناسایی خطرات احتمالی آتش سوزی، اجرای اقدامات پیشگیرانه، و داشتن تجهیزات و سیستم های مناسب برای پاسخ به شرایط اضطراری آتش سوزی است. از روش‌های سنتی مانند آب پاش‌ها و کپسول‌های آتش‌نشانی گرفته تا فناوری‌های پیشرفته مانند حسگرهای تشخیص حریق و سیستم‌های سرکوب خودکار، راه‌های مختلفی برای مقابله با خطر آتش‌سوزی وجود دارد.

در این مقاله، روش‌ها و سیستم‌های مختلف مورد استفاده برای کنترل و سرکوب آتش را بررسی می‌کنیم و ویژگی‌ها، کاربردها و اثربخشی منحصربه‌فرد آن‌ها را برجسته می‌کنیم. با درک گزینه های مختلف موجود، افراد و سازمان ها می توانند تصمیمات آگاهانه ای اتخاذ کنند تا اقدامات ایمنی در برابر آتش را افزایش دهند و از جان و دارایی ها در برابر تأثیر مخرب آتش محافظت کنند.

همچنین بخوانید: سیستم اطفا حریق

انواع حریق بر اساس استانداردهای جهانی و راه‌های کنترل هر یک از آنها را در این مقاله می‌توانید به صورت کامل بررسی نموده و اطلاعات لازم را در این زمینه کسب نمایید. انواع مختلف حریق بر اساس استانداردها عبارتند از:

انواع حریق

برای برپا شدن یک حریق سه عامل اصلی نیاز است که در یک محیط و در یک جا وجود داشته باشند.

1. حرارت
2. اکسیژن
3. مواد قابل اشتعال

زمانی که بتوان یکی از این عوامل را در جریان حریق از دایره خارج کرد عملا توانسته ایم حریق را کنترل کرده و خاموش کنیم.

طبق تفکیکی که توسط سازمان های جهانی در رابطه با اطفاء حریق انجام گرفته است. آتش بنا به ماده ی مشتعل شونده به انواعی تقسیم میشوند که عبارتند از :

• کلاس A
• کلاس B
• کلاس C
• کلاس D
• کلاس E
• کلاس F

حریق نوع A

حریق از نوع A به هر آتشی که از سوختن آن خاکستر باقی بماند گفته می‌شود. مانند چوب، پارچه ، مقوا و …

بهترین عامل اطفاء حریقی که می‌توان برای این نوع استفاده کرد، آب است.

همچنین بخوانید: انواع حریق

حریق نوع B

این دسته از انواع حریق شامل تمام مایعاتی است که قابل اشتعال هستند مانند بنزین، نفت، رزین، رنگ، گریس های نفتی و …

برای مهار چنین آتش‌هایی مناسب‌ترین عامل اطفاء حریق کف دی اکسید کربن و یا پودر خشک هستند. استفاده کردن از هر یک از این دو، بستگی دارد به اینکه مواد قابل احتراق در حرکت باشند و یا در ظرفی نگهداری شود.

اگر مایع قابل اشتعال درون ظرفی نگهداری می شود باید از کفCO2  برای اطفاء آن استفاده کرد و اگر مایع مشتعل شونده به صورت آزاد در جریان باشد بهترین گزینه برای آن پودر خشک است.

کف CO2 معمولا به نوعی ماده اطفاء حریق گفته می شود که دی اکسید کربن (CO2) را با کنسانتره فوم ترکیب می کند تا یک فوم مهار کننده آتش ایجاد کند. این مخلوط اغلب توسط آتش نشان ها استفاده می شود که در آن فوم سنتی مبتنی بر آب ممکن است مناسب نباشد، مانند در حضور مایعات قابل اشتعال یا تجهیزات الکتریکی.

باید توجه داشت که تا زمانی که نقطه اصلی شروع آتش خاموش نشده و سوخت به آتش می‌رسد از مهار آن مطمئن نبوده و باید مراقب بود، زیرا ممکن است به محض کنار رفتن عامل آتش نشانی، دوباره اکسیژن به مواد قابل اشتعال برسد و آتش دوباره جریان پیدا کند.

حریق نوع C

نوع سوم آتش‌هایی هستند که منبع سوخت آنها گازها و یا مایعاتی می‌باشند که به سرعت می‌توانند به گاز تبدیل شوند.

برای نمونه می‌توان به مایع پروپان اشاره کرد که مقدار اندکی از آن کافیست تا در کوتاه‌ترین زمان محیط پر از گاز قابل اشتعال ناشی از آن بشود. همچنین گازهای بوتان و متان و ….

حریق گروه D

دسته چهارم از انواع حریق آتشی است که منبع آن، فلزات قابل اشتعال می باشد. این نوع از آتش سوزی بسیار خطرناک بوده، هنگام مواجهه با آن تنها کافیست که آتش نشانی را در جریان گذاشته و از محل فاصله بگیرید.

فلزاتی مانند منیزیم، تیتانیوم، زیرکونیوم، پتاسیم، فسفات سدیم و لیتیوم بهترین نمونه برای این نوع آتش هستند.

از رایج‌ترین موادی که برای اطفا این حریق استفاده می‌شود، کپسول‌های پودر خشک هستند.

همچنین بخوانید: استاندارد NFPA

حریق نوع E

این نوع، ‌آتش های ناشی از آتش سوزی تجهیزات برقی را فرا می‌گیرد، مانند سوختن یک تلویزیون، رادیو و دیگر تجهیزات الکترونیکی.

بهترین وسیله برای خاموش کردن این آتش، کپسول CO2 است و می‌توان گفت بدترین عامل و انتخاب نیز آب است.

کپسول دی اکسید کربن یا همان CO2، اکسیژن محیط را از بین برده و باعث خفگی آتش می‌شود. و این عمر باعث می‌شود تا فرصت مناسبی برای جدا کردن منبع آتش سوزی از برق داشته باشید.

 

حریق نوع F

این نوع از آتش‌ها مربوط به سوختن مایعات و روغن‌هایی هستند که برای پخت و پز استفاده می‌شود. بیشترین آتش سوزی در آشپزخانه‌ها و در رستوران‌ها و آشپزخانه‌های تولید غذا به صورت صنعتی اتفاق می‌افتد.

برای اطفا این نوع از آتش سوزی به هیچ عنوان نباید از آب استفاده شود. آب با روغن آمیخته و باعث شعله‌ورتر شدن آتش می‌شود. همچنین استفاده از انواع پودر خشک و کپسول گاز CO2 و غیره نیز می‌تواند در این مورد خطرناک بوده و نتیجه عکس بدهد.

بهترین روش برای خاموش کردن این نوع آتش‌ها استفاده از کپسول‌هایی با مواد شیمیایی مرطوب است.

روشهای مناسب کنترل و اطفا انواع مختلف آتش

 

همانطور که گفته شد، به وجود آمدن و دوام آتش به سه عامل اصلی بستگی دارد، وجود اکسیژن و حرارت و تداوم واکنش زنجیره‌ای. در صورتی که ما بتوانیم یکی از این عوامل را از مجموعه آتش حذف کنیم آتش به خودی خود خاموش خواهد شد و توانسته‌ایم خطر را رفع کنیم.

 

1. از بین بردن گرما و حرارت

گرما و حرارت یکی از اضلاع مثلث آتش را تشکیل می‌دهد. با خنک کردن محیط می‌توان آتش را در تحت کنترل درآورده و آن را خاموش کرد.

 

2. کاهش اکسیژن

اکسیژن پایه اصلی در تداوم آتش سوزی می‌باشد. اگر بتوانیم به طریقی اکسیژن را از آتش گرفته و آن را دور کنیم آتش به خودی خود خاموش خواهد شد.

بهترین گزینه برای قطع جریان اکسیژن، استفاده از عامل اطفاء حریق گاز co۲ و پودرهای خشک هستند. با پاشش دی اکسید کربن در محیط، ذرات سنگین co۲ که تمایل به نشست دارند، فرود آمده و با نشستن بر روی آتش مانع از رسیدن اکسیژن به آن می‌شوند.

 

3. قطع عامل سوخت

از موثرترین و مهم‌ترین روش‌ها برای خاموش کردن آتش شکستن زنجیره سوخت رسانی به آن است. وقتی سوخت لازم به آتش نرسد، آتش به زودی خاموش خواهد شد.

 

انواع خاموش کننده ها

در ادامه آشنایی با انواع حریق خوب است که انواع خاموش کننده‌ها را بشناسیم و مواقع مناسب استفاده از هر یک را بدانیم.

 

1. آب

به نظر آب یکی از معروف‌ترین و بهترین خاموش کننده‌ها باشد. اما همیشه نمی‌توان از این عامل استفاده کرد. مثلاً در مواقعی که احتمال یخبندان و یخ زدگی آب وجود دارد این عامل نمی‌تواند گزینه خوبی باشد. زیرا آب داخل لوله‌ها و کپسول‌ها یخ زده و نمی‌توان از آن در مواقع لازم استفاده کرد. البته در بسیاری از کپسول‌های آتش نشانی حاوی آب، مواد ضد یخ هم استفاده می‌شود. همچنین از مقداری مواد مرطوب کننده نیز در آنها استفاده می‌شود تا اثر مرطوب کردن و خاموش کردن آنها بر روی حریق بیشتر باشد.

آب یکی از بهترین گزینه‌ها برای خاموش کردن آتش‌های دسته اول می‌باشد.

کپسول‌های آتش نشانی با ویژگی مه پاش مورد مناسبی در این موقعیت است. این عامل بیشتر در مناطقی مانند موزه‌ها یا اتاق عمل که نباید به محیط خسارتی وارد شود و یا ماده خارجی در آنها پخش شود استفاده می‌شود.

 

2. کپسول‌های فومی

با توجه به نام این نوع کپسول می‌توان متوجه شد که این کپسول‌ها فوم های ضد حریق را افشانه می‌کنند. اما این کپسول‌ها مناسب هوای زیر صفر درجه و یخبندان نیستند.

کپسول های نوع فومی بسیار مناسب برای خاموش کردن آتش‌های با منبع مایعات قابل اشتعال هستند. فوم می‌تواند بر روی سطح مایعات قابل اشتعال شناور بماند و از احتراق مجدد آن جلوگیری می‌کند.

این ماده مناسب خاموش کردن دسته‌های اول و دوم بوده همچنین نوع آزمایش دی الکتریک شده ی آن را می‌توان برای خاموش کردن آتیش‌های ناشی از الکتریسیته نیز استفاده کرد.

 

3. کپسول‌های آتش نشانی دی اکسید کربن

بهترین خصوصیت استفاده از این کپسول آتش نشانی سبک بودن مواد آن می‌باشد. گاز CO2 پس از استفاده در محیط باقی نمی‌ماند. این خصیصه آن را مناسب برای محافظت از سیستم‌های الکترونیکی حساس و ظریف کرده است.

برد تاثیر این نوع کپسول‌ها تا میزان ۲ متر و ۴۰ سانتیمتر می‌باشد و این خصیصه استفاده از آنها را در مواقع خاص مقدور می‌کند.

استفاده از این نوع کپسول‌ها در محیط‌های بازی که جریان هوای تند در آنها در جریان باشد مناسب نبوده و  همچنین در ساختمان‌هایی که جریان هوای زیادی دارند نیز نمی‌توان از آنها استفاده کرد. اگر در محیط بسته به مقدار لازم از کپسول دی اکسید کربن استفاده شود قطعاً به زودی آتش خاموش خواهد شد.

 

4. مواد آتش نشانی پودر خشک

این نوع مواد آتش نشانی مناسب احتراقی است که منشا آن فلزات قابل اشتعال می‌باشند. پودر خشک در قالب کپسول های آتش نشانی قابل استفاده برای اطفای حریق است.

5. عامل هالون

هالون از عوامل آتش‌نشانی بوده و به علت آسیبی که به لایه اوزون وارد می‌آورد، تولید آنها در اکثر مناطق جهان متوقف و استفاده از آنها ممنوع شده است.

این عامل مناسب هوای زیر صفر درجه و یخبندان است و از غلظت بسیار بالایی برخوردار است و به راحتی بر روی آتش نشسته و از پراکندگی آتش جلوگیری می‌کند. و مناسب کنترل احتراق‌های سه دسته اول می‌باشد.

 

6. خاموش کننده‌های شیمیایی

خاموش کننده های شیمیایی ذرات بسیار ریزی دارند که پس از خاموش کردن آتش به سطوح داغ می‌چسبند و این باعث عملکرد بهتر آنها در اطفاء آتش می‌باشد.

این ماده با چسبیدن به مواد قابل اشتعال لایه‌ای بر روی آن به وجود آورده که مانع رسیدن اکسیژن به مواد سوختنی شده و باعث خفگی آتش می‌شود. همچنین دارای خاصیت خنک کنندگی اندکی می‌باشد که در اطفاء حریق به آن کمک می‌کند. ماده مورد نظر به علت چسبندگی سطحی که دارد در عمق آتش نفوذ نمی‌کند و ممکن است نتواند زمانی که آتش از عمق زیادی برخوردار است آن را به صورت کامل خاموش کند.

 

7. کپسول ماده شیمیایی مرطوب

این نوع از کپسول های آتش نشانی، مخصوص استفاده در اطفاء حریق‌هایی است که ناشی از روغن و چربی هستند می‌باشد. خاموش کننده های شیمیایی مرطوب نوعی خاموش کننده آتش نشانی است که به طور خاص برای مقابله با حریق های حاوی روغن ها و چربی های پخت و پز، مانند مواردی که ممکن است در آشپزخانه های تجاری رخ دهد، طراحی شده است. عامل خاموش کننده در این خاموش کننده ها محلولی از استات پتاسیم، کربنات پتاسیم یا سیترات پتاسیم است که با روغن یا چربی در حال سوختن واکنش داده و ماده ای صابون مانند تشکیل می دهد که سطح را می بندد و از احتراق مجدد جلوگیری می کند. خاموش کننده های شیمیایی مرطوب معمولا در آتش سوزی کلاس K در ایالات متحده یا آتش سوزی کلاس F در اروپا و استرالیا استفاده می شود.

 

نتیجه گیری

به طور کلی، آشنایی با انواع حریق کنترل و سرکوب موثر آتش برای محافظت از جان، اموال و محیط زیست از اثرات مخرب آتش ضروری است. روش ها و فناوری های مختلفی در دسترس است که هر کدام مزایا و کاربردهای منحصر به فردی دارند. از سیستم‌های سنتی مبتنی بر آب و کپسول‌های آتش‌نشانی قابل حمل گرفته تا راه‌حل‌های پیشرفته مانند سرکوب‌کننده‌های عامل تمیز، فوم CO2 و سیستم‌های تشخیص و سرکوب خودکار، انتخاب روش‌های کنترل و اطفاء حریق به خطرات و الزامات خاص محیط بستگی دارد.

برای افراد، سازمان ها و جوامع بسیار مهم است که خطرات آتش سوزی خود را ارزیابی کنند، اقدامات پیشگیرانه و آمادگی مناسب را اجرا کنند و اطمینان حاصل کنند که سیستم های کنترل و مهار آتش به خوبی نگهداری شده و برای استفاده در مواقع اضطراری آماده هستند. آموزش منظم، تمرینات و آموزش ایمنی در برابر آتش نیز می تواند به طور قابل توجهی اثربخشی این سیستم ها و ایمنی کلی سرنشینان را افزایش دهد. با اتخاذ رویکردی جامع برای کنترل و مهار آتش، می‌توانیم تأثیر آتش‌سوزی را به حداقل برسانیم و محیط‌های امن‌تری را برای همه ایجاد کنیم.