خطرات کار گرم و روش‌‌های ارتقاء ایمنی

کارهایی مانند جوشکاری، برشکاری، لحیم‌کاری و هر فعالیتی که شامل استفاده از شعله باز یا گرمای بیش از حد باشد، می‌تواند خطرات متعددی برای سلامتی و ایمنی انسان ایجاد کند. این فعالیت در کنار خطرات و بیماری‌های شغلی که ایجاد می‌کنند، احتمال بروز آتش‌سوزی‌های صنعتی را نیز به همراه دارند. به همین دلیل قصد داریم در این مطلب از گنجینه پاوان به بررسی خطرات کار گرم و روش‌های پیشگیری و ارتقاء ایمنی برای به حداقل رساندن ریسک‌های احتمالی بپردازیم. 

کار گرم یا کار داغ چیست؟

به هر فعالیتی که در آن از شعله باز، اعمال گرما و اصطکاک وجود داشته باشد به طوری که باعث گرما یا جرقه شود، کار گرم (Hot work) می‌گویند. استاندارد بریتانیایی BSS 9999 نیز این چنین تعریف می‌کند:

“کار گرم عبارت است از هر روشی که شامل یا دارای پتانسیل ایجاد گرما، جرقه یا شعله کافی برای ایجاد آتش است.” 

رایج‌ترین مواردی که اغلب باعث آتش‌سوزی می‌شوند‌، عبارتند از:

• لحیم‌کاری و و جوشکاری برنج
• دستگاه جوشکاری گاز و الکتریکی
• چرخ‌های سنگ‌زنی و دیسک‌های برش

اهمیت شناخت خطرات کار گرم

کار گرم یا Hot Work یک تهدید خاص و به عنوان عاملی برای آتش‌سوزی در محیط‌های صنعتی و بخش ساخت و ساز محسوب می‌شود. برای مثال، طبق ارقام سازمان آتش نشانی اسکاتلند 180 آتش سوزی در صنایع ساخت و ساز رخ داده که 43 مورد ( به عبارتی ۷۹ درصد) از آن‌ها به دلیل کار داغ بوده است.  

این اعداد و ارقام نشان می‌دهند که فعالیت‌های کار گرم بخش مهمی از ایمنی در برابر آتش‌سوزی را شامل می‌شوند. اما برای اینکه بتوانیم از این خطرات جلوگیری کنیم باید ابتدا آن‌ها را بشناسیم. در ادامه به انواع خطرات گرم و اقدامات کنترلی که می‌توانید برای ایمن نگه داشتن محل کار خود انجام دهید، اشاره می‌کنیم.

خطرات آتش‌سوزی و انفجار

کارهای داغ ذاتا با حرارت، شعله و جرقه همراه‌اند، بنابراین مهم‌ترین خطر آن‌ها احتمال آتش‌سوزی یا انفجار است. در محیط‌هایی که مواد قابل اشتعال مانند بنزین، تینر، روغن یا حتی گرد و غبار فلزی وجود دارد، یک جرقه کوچک کافی‌ست تا حادثه‌ای بزرگ رخ دهد. برای کاهش این خطر، باید قبل از شروع کار، محیط بررسی و هرگونه ماده قابل اشتعال از محل دور شود؛ همچنین وسایل اطفا حریق مانند کپسول پودر و CO₂ در دسترس باشند. 

بیشتر بخوانید: آموزش استفاده از کپسول آتش نشانی

خطر دود، گازها و بخارات سمی

 در برخی از مشاغل مانند همان نمونه‌‌هایی که نام بردیم، حرارت بالا موجب آزاد شدن گازها و بخارات خطرناک می‌شود. ترکیباتی مانند کربن مونوکسید (CO)، اکسیدهای نیتروژن و فلزات سنگین در دود جوشکاری، در صورت استنشاق طولانی مدت، می‌توانند آسیب جدی به دستگاه تنفسی، سیستم عصبی و حتی خون وارد کنند.

تهویه مناسب، استفاده از تجهیزات حفاظت فردی مانند ماسک‌های فیلتر‌دار مخصوص، از اصول ایمنی و کار برای پیشگیری از این خطرات است.

خطر برق‌گرفتگی 

در مشاغلی با تجهیزات برقی سروکار دارند، خطر برق‌گرفتگی همیشه وجود دارد. کابل‌های فرسوده، اتصالات نادرست و عایق نامناسب ابزارها باعث عبور جریان برق از بدن انسان و بروز حوادث می‌شوند. این خطر در زمانی که کارگر دست یا لباس خیس است، بیشتر احتمال دارد. برای جلوگیری از این حوادث، باید همه تجهیزات به‌صورت دوره‌ای بازرسی شوند و کارگران از دستکش‌ها و کفش‌های عایق برق استفاده کنند. 

خطرات مکانیکی و فیزیکی

در حین برش یا جوشکاری، ذرات داغ فلزات، جرقه و اشیای تیز می‌توانند به چشم، پوست یا بدن انسان آسیب برسانند. همچنین احتمال سقوط اجسام یا برخورد ابزارهای دستی در محیط‌های شلوغ وجود دارد. استفاده از لباس کار ضد حرارت، عینک و نقاب محافظ، دستکش چرمی و کفش ایمنی از جمله تجهیزات حفاظت فردی الزامی هستند.

 

خطر گرمای بیش از حد و خستگی حرارتی

بدن انسان در برابر حرارت بالا آسیب‌پذیر است. کارگران ممکن است دچار گرمازدگی، بی‌حالی، تهوع و حتی بی‌هوشی شوند. در محیط‌هایی با تهویه ضعیف یا در روزهای گرم تابستان، این احتمال چندبرابر می‌شود.

نوشیدن آب به‌طور منظم، استراحت در فواصل زمانی مشخص و استفاده از لباس‌های مناسب و سبک، راهکارهای اصلی برای پیشگیری از آسیب‌های گرمایی هستند.

خطرات محیطی و شرایط نامناسب کار

گاهی خطر از خود عملیات کار گرم نیست، بلکه ناشی از فضایی‌ست که کار در آن انجام می‌گیرد. کار در فضاهای بسته، مکان‌های فاقد تهویه یا محیط‌های دارای اکسیژن پایین می‌تواند خطر خفگی یا بی‌هوشی ایجاد کند.

قبل از ورود به چنین محیط‌هایی باید میزان اکسیژن و گازهای خطرناک از طریق دتکتور گاز قابل حمل (گاز سنج) سنجیده شود. همچنین وجود مسیر خروج اضطراری، سیستم تهویه فعال و حضور ناظر ایمنی آموزش‌دیده از الزامات انجام کار ایمن است. 

روش های ارتقا ایمنی و پیشگیری از خطرات کار گرم

صدمه دیدن کارگران در حین کار، می‌تواند منجر به از کار افتادگی یا حتی مرگ آن‌ها شود. از طرف دیگر، یک آتش‌سوزی می‌تواند به ساختمان، تاسیسات و تجهیزات آسیب جبران ناپذیری برساند. بنابراین، درک چگونگی اجرای کنترل‌های ایمنی مناسب در کارهای گرم بسیار مهم است. به این منظور، باید باید استانداردها و الزامات کارهای گرم آشنا شد.

استانداردهای ایمنی برای کار گرم

کارهای گرم به‌ویژه در صنایع مختلف مانند نفت و گاز، معدن، و تعمیرات، به دلیل خطرات متعدد ناشی از حرارت، جرقه، و گازهای سمی، نیازمند رعایت استانداردهای ایمنی خاص هستند. برخی از مهم‌ترین استانداردها عبارتند از:

 استاندارد ANSI/ISEA Z49.1  

این استاندارد برای ایمنی در فعالیت‌هایی مانند جوشکاری، برشکاری و کارهای مشابه طراحی شده و به موارد زیر می‌پردازد:

1. فراهم کردن تهویه مناسب: برای جلوگیری از تجمع گازهای سمی، تهویه باید به‌طور مؤثر و کافی انجام شود. 
2. استفاده از تجهیزات حفاظتی شخصی (PPE): شامل دستکش‌ها، عینک‌ها، کلاه‌ها، لباس‌های مقاوم در برابر حرارت و ماسک‌های تنفسی برای جلوگیری از استنشاق گازهای سمی.

استاندارد NFPA 15B

NFPA 15B جامع‌ترین استاندارد برای عملیات جوشکاری و برشکاری در محیط‌های صنعتی بوده که توسط انجمن ملی آتش‌نشانی ایالات متحده (NFPA) تدوین شده است. این استاندارد موارد زیر را گوش‌زد می‌کند:

• مدیریت خطرات آتش‌سوزی: از جمله تمیز کردن محل از مواد قابل اشتعال قبل از شروع کار و استفاده از تجهیزات اطفاء حریق در دسترس.
• چک کردن خطرات آتش‌سوزی پیش از شروع کار: نظارت بر تجهیزات جوشکاری و اطمینان از عدم وجود نشت گاز یا مواد اشتعال‌زا در نزدیکی محل کار.

استاندارد ISO 7010

این استاندارد بین‌المللی، علائم ایمنی را برای محیط‌های کاری تعریف می‌کند. ISO 7010، نصب تابلوها و علائم ایمنی در محیط‌های کار گرم برای هشدار به کارگران و آگاه‌سازی آن‌ها از خطرات احتمالی را الزامی اعلام کرده است.

استاندارد اروپایی BS 9999 

با توجه به ماهیت پرخطر کارهای داغ، استاندارد اروپایی BS 9999 و اداره بهداشت و ایمنی (HSE) رویه‌های ایمنی مختلفی را که سازمان ‌ها باید به آن پایبند باشند، شرح دادند. هدف آن‌ها محافظت از کارگران در برابر جنبه‌های خطرناک کار گرم و جلوگیری از وقوع آتش‌سوزی است.

BS 9999 بیان می‌کند که «کار داغ تنها در صورتی باید انجام شود که هیچ روش جایگزین رضایت‌بخشی امکان‌پذیر نباشد». بنابراین، مهم است که قبل از تصمیم گیری برای ادامه کار داغ، هر جایگزین ممکن را برای تکمیل یک کار در نظر بگیرید. 

تهیه مجوز کار گرم (Hot Work Permit)

با توجه به میزان ریسک کار داغ، تهیه مجوز کار گرم الزامی‌ست. مجوز کار گرم (Hot Work Permit) مجوزی‌ست که در برخی کشورها و در برخی از کارگاه‌ها برای انجام کارهایی مثل جوشکاری، لحیم‌کاری، برش، سنگ‌زنی و سوراخکاری در حضور مواد قابل اشتعال که می‌تواند خطر آتش‌سوزی را به همراه داشته باشد، مورد نیاز است. این مجوز برای اطمینان از انجام اقدامات صحیح قبل از شروع کار داغ، در حین عملیات و پس از آن ضروری‌ست.

بخش‌های مختلف مجوز کار داغ

یک مجوز کار گرم شامل بخش‌های زیر است:

• جزئیات کار: چه نوع کار گرمی باید انجام شود؟
• خطرات و چالش ها: خطرات مرتبط با کار داغ مذکور چیست؟
• اقدامات احتیاطی و رویه ها: چه مراحل و اقدامات ایمنی در قبل و در حین کار انجام و اعمال می‌شود؟
• تجهیزات حفاظت فردی: آیا افراد باید از عینک محافظ، ماسک صورت و دستکش استفاده کنند؟
• ارجاع به گواهی انزوا و ایزوله سازی: آیا تجهیزات مجاور قبل از شروع کار نیاز به ایزوله کردن دارد؟
• مجوز و پذیرش: این مورد شامل کسانی می‌شود که در ایجاد، اجرا و پیگیری مجوز مشارکت دارند.
• آموزش و شایستگی: آیا افراد قبل از اینکه بتوانند کار داغ را انجام دهند به آموزش نیاز دارند؟
• رویه های واگذاری: اگر افرادی که کار را انجام می‌دهند شیفت شوند، محل کار چه رویه‌ای را دنبال می کند تا مطمئن شود که آنها با خیال راحت تغییر می‌کنند؟
• روش‌های ابطال و برگشت: پس از اتمام کار، چه کسی مسئول مدیریت آن است؟

درک وظایف و دانستن دقیق اینکه چه کسی درگیر است، تهیه مجوز را نسبتاً ساده می‌کند. یک فرد ذیصلاح که مستقیماً در کار داغ دخیل نیست، باید برنامه را آماده و مجوز دهد، اما ورودی و تعهد همه شرکت کنندگان ضروری‌ست.

شما قانوناً ملزم به انجام کلیه عملیات‌ها و در عین حال نشان دادن یک سیستم کار ایمن هستید. بنابراین، قبل از شروع هر گونه فعالیت کار گرم، باید یک سیستم مجوز کار گرم را تهیه و آماده کنید. مجوز باید جزئیات کاری را که باید انجام شود، چگونگی و زمان تکمیل آن و اقدامات احتیاطی برای اطمینان از ایمن بودن فعالیت‌ ها تا حد امکان را شامل گردد. این مجوز باید توسط شخصی تهیه شود که مهارت ها، دانش، تجربه و آموزش مربوطه را دارد.

اقدامات کنترل کار داغ برای ایمن نگه داشتن کارگران

هنگامی که خطرات کار داغ را در محل کار خود شناسایی کردید، باید اقدامات کنترلی را برای تبدیل محل کار خود به محیطی امن‌تر و محافظت از کارگران در برابر آسیب‌ها، برنامه‌ریزی و اجرا کنید. درست مانند خطرات، اقدامات کنترلی که اجرا می‌کنید باید منحصر به عملیات صنعتی، تجاری و محیط کار شما باشد. در ادامه برخی از اقدامات کنترل کار گرم جهت پیشگیری از خطرات احتمالی را بررسی می‌کنیم.

در صورت امکان از کار گرم خودداری کنید.

کار داغ طبیعتاً خطرناک است. شما هرگز نمی توانید خطرات ناشی از کار با گرمای بیش از حد را به طور کامل از بین ببرید. بنابراین در صورت امکان از کار گرم خودداری و آن را با یک روش دیگر جایگزین کنید. فرایندها و فعالیت‌های جایگزینی را در نظر بگیرید که می‌توانند نتیجه مشابهی داشته باشند. به عنوان مثال، به جای جوشکاری، آیا می‌توان با استفاده از روش‌های مکانیکی مانند پیچ و مهره یا اتصالات، اقلام را به یکدیگر متصل کرد؟

منطقه‌ای را که در آن کار داغ انجام می‌شود، از مواد با قابلیت اشتعال پاکسازی کنید.

فضای کاری که مملو از مواد، تجهیزات، زباله یا وسایل غیر ضروری‌ست، نسبت به یک منطقه تمیز و مرتب، پتانسیل آتش‌سوزی بیشتری دارد. یکی از مهم‌ترین راه‌ها برای جلوگیری از خطرات آتش‌سوزی ناشی از کار گرم، پاکسازی منطقه قبل از شروع کار است. این بخش شامل حذف مواد و مایعات قابل اشتعال و انفجار تا شعاع پنج متری‌ست.

کار گرم را در یک منطقه مشخص یا آماده انجام دهید.

بسیار مهم است که کار گرم در فضایی که به طور اختصاصی برای آن طراحی شده است، انجام شود. ارزیابی یک منطقه و آماده سازی آن برای کارهای گرم، مانند استفاده از پوشش‌های محافظ از جمله راه‌ها و اقدامات ایمنی‌ست.

اطمینان حاصل کنید افرادی که کار داغ را انجام می‌دهند، برای انجام این کار آموزش دیدند.

ماهیت خطرناک کار گرم به این معنی‌ست که این کار فقط باید توسط افرادی انجام شود که مهارت، دانش و تجربه لازم را برای انجام وظایف خود دارند. اگر هیچ کارگری در سازمان شما با سطح صلاحیت لازم یا مطلوب وجود ندارد، قبل از هرچیز باید به آن‌ها آموزش‌های لازم داده شود. 

بر فرایند انجام کارهای نظارت کنید.

نظارت مناسب بر کار گرم برای نظارت بر شیوه های کار ایمن مفید است، اما در درجه اول برای بررسی محیط پس از آن ضروری است. باید حداقل یک ساعت پس از اتمام کار به منطقه مورد نظر نظارت صورت گیرد تا از عدم شروع آتش سوزی اطمینان حاصل شود.

نکات ایمنی مرتبط با اتمام کار

هنگامی که فعالیت‌های گرم تمام می‌شوند، کارگران باید به‌دقت با مواد و تجهیزات مورد استفاده برخورد کنند تا از هرگونه خطر بعدی جلوگیری شود. موارد مهمی که باید رعایت شوند عبارتند از:

1. لامپ‌ها و مشعل‌های LPG را خاموش کنید و اجازه دهید پس از استفاده خنک شوند. به یاد داشته باشید که قبل از تعویض سیلندرها، ابتدا اجازه دهید سرد شوند و آن‌ها را جدا کنید.
2. قبل از بازگرداندن دمنده‌های هوای گرم برقی، آ‌‌ن‌ها را به درستی خاموش و از برق بکشید تا خنک شوند.
3. انتهای میله‌های جوشکاری را برای خنک شدن، در داخل آب فرو کنید.
4. اگر کار داغ مواد قابل اشتعال مانند براده های فلزی ایجاد کرد، فضا را تمیز کنید.

تجهیزات حفاظت فردی تهیه کنید.

به عنوان یک کارفرما، باید تجهیزات حفاظت فردی مناسب (PPE) را برای کارگران بخش در کار گرم تهیه کنید. این می‌تواند شامل لباس ‌های مقاوم در برابر آتش، ماسک‌ های تنفسی، محافظ چشم و سایر تجهیزاتی باشد که برای محافظت از افراد در برابر گرما، جرقه‌ها یا دودهای خطرناک و تشعشعات طراحی شدند.

گنجینه پاوان؛ مشاور آتش نشانی 

گنجینه پاوان به عنوان شرکت مشاوره آتش نشانی استان تهران، در زمینه تامین، طراحی، مشاوره، نصب و اجرا و پروژه‌های حوزه ایمنی، از جمله تامین تجهیزات حفاظت فردی فعالیت می‌کند. جهت ارتقا ایمنی و امنیت محیط کار خود و پیشگیری از آتش‌سوزی و خطرات مرتبط، هم اکنون با متخصصان ما در گنجینه پاوان تماس حاصل فرمایید.

شماره تماس: 021-88222801-5