همان‌طور که می‌دانید، مواد قابل اشتعال پتانسیل بالایی در ایجاد آتش‌سوزی و انفجار دارند؛ بنابراین شناخت ویژگی‌های آن‌ها هنگام استفاده، نگهداری یا جابجایی از اهمیت بسیاری برخوردار است. بر همین اساس، قصد داریم شما را با مفاهیمی مانند فلش پوینت (نقطه اشتعال)، فایرپوینت (نقطه آتش) و دمای خوداشتغال آشنا کنیم تا دید دقیق‌تری نسبت به رفتار مواد قابل اشتعال در شرایط مختلف داشته باشید و تصمیمات ایمن‌تری بگیرید.
فلش پوینت یا نقطه اشتعال چیست؟
فلش پوینت (Flash point)، نقطه اشتعال یا نقطه درخش، پایین‌ترین دمایی‌ست که در آن یک مایع می‌تواند بخاری تولید کند تا مخلوطی قابل اشتعال در نزدیکی سطح مایع ایجاد شود. به عبارت دیگر، فلش پوینت دمایی‌ست که در آن یک مایع قابل اشتعال به میزانی بخار تولید کرده که اگر در مجاورت گرما یا شعله قرار بگیرد، بخاراتش مشتعل می‌شوند.
نکات قابل توجه درباره فلش پوینت:
- نقطه اشتعال از دمای خود اشتعالی پایین‌تر است.
- اگر یک مایع در محدوده نقطعه اشتعالش باشد، به خودی خود آتش نمی‌گیرد؛ بلکه فقط در صورت وجود جرقه یا شعله می‌سوزد.
- هرچه فلش پوینت یک مایع پایین‌تر باشد، آن ماده خطرناک‌تر و اشتعال‌پذیرتر است.
برای آشنایی با نقطه اشتعال مایعات قابل اشتعال مانند بنزین یا گازوئیل، مقاله لیست فلش پوینت مایعات قابل اشتعال را مطالعه کنید.
نقطه آتش و تفاوت آن با فلش پوینت
نقطه آتش، نقطه احتراق یا فایر پوینت (Fire point) به دمایی گفته می‌شود که در آن دما یا بالاتر از آن، یک مایع قابل اشتعال بخار کافی تولید کرده تا در اثر جرقه یا شعله مشتعل شود و حداقل به مدت پنج ثانیه بسوزد. این مفهوم با نقطه اشتعال تفاوت دارد؛ فلش پوینت دمایی‌ست که در آن مایع بخار کافی برای شعله‌ور شدن لحظه‌ای را تولید کرده و به محض برداشتن منبع احتراق، شعله خاموش می‌شود. بنابراین، فلش پوینت نشان‌دهنده آستانه‌ای‌ست که ماده می‌تواند برای لحظه‌ای آتش بگیرد، در حالی که فایر پوینت یا نقطه آتش دمایی‌ست که ماده می‌تواند آتش را حفظ کند. نقطه آتش حدودا 10 تا 40 درجه سانتیگراد بالاتر از فلش پوینت همان ماده قرار دارد.
دمای اشتعال خودکار و تفاوت آن با نقطه اشتعال
یکی از مفاهیمی که معمولا آن را با نقطه اشتعال اشتباه می‌گیرند، دمای خود اشتعالی‌ست. برخلاف فلش پوینت یا فایر پوینت، دمای خود اشتعالی (Autoginition Temperature) نیازی به منبع احتراق ندارد. به عبارت دیگر، دمای اشتعال خودکار پایین‌ترین دمایی‌ست که در آن یک ماده فرار به گاز تبدیل شده و بدون نیاز به جرقه یا منبع حرارت خارجی مشتعل می‌شود. دمای اشتعال خودکار بسیار بالاتر از فلش پوینت است؛ به عنوان مثال، نقطه اشتعال بنزین حدود 43- درجه سانتیگراد و دمای احتراق خودکار آن حدود 280 درجه سانتیگراد است.
همچنین بخوانید: بهترین روش برای اطفا حریق مایعات قابل اشتعال
جدول زیر مقایسه‌ای از سه مفهوم بالا را نشان می‌دهد.
| پارامتر | تعریف | ویژگی کلیدی | مثال (بنزین) |
|---|---|---|---|
| فلش پوینت (Flash Point) | کمترین دمایی که مایع بخار کافی برای شعله‌ور شدن لحظه‌ای تولید می‌کند. | احتراق موقت و وابسته به جرقه | حدود 43- °C |
| فایر پوینت (Fire Point) | دمایی که در آن مایع پس از اشتعال حداقل ۵ ثانیه به سوختن ادامه می‌دهد. | احتراق پایدار | ۱۰ تا ۴۰ درجه بالاتر از فلش پوینت |
| دمای خوداشتغال (Autoignition) | دمایی که در آن ماده بدون نیاز به جرقه یا شعله خارجی به‌طور خودکار آتش می‌گیرد. | بدون نیاز به منبع احتراق خارجی | حدود 280 °C |
روش اندازه‌گیری فلش پوینت
اندازه‌گیری فلش پوینت با استفاده از دستگاه‌های خاص و تحت شرایط استاندارد انجام می‌شود. هدف از این آزمایش، تعیین کمترین دمایی‌ست که در آن بخارات یک مایع در کنار یک منبع گرما یا جرقه، لحظه‌ای شعله‌ور می‌شوند. برای انجام این کار دو روش اصلی وجود دارد:
- روش کاپ بسته (Closed Cup)
- روش کاپ باز (Open Cup)
آزمایش کاپ بسته
در روش کاپ بسته، ماده مورد نظر را در داخل یک ظرف دربسته قرار داده و به‌تدریج گرم می‌کنند. با گذشت زمان، بخارات مایع در ظرف جمع می‌شوند؛ سپس در فواصل زمانی و دمایی مشخص، شعله یا جرقه‌های کوچکی را از طریق دریچه مخصوص وارد ظرف می‌کنند تا بررسی شود که آیا بخارهای تشکیل‌شده شعله‌ور می‌شوند یا خیر.
به دلیل اینکه بخارات در یک فضای بسته محبوس می‌شوند، غلظت آن‌ها بیشتر از غلظت بخارات در روش دوم خواهد شد؛ بنابراین دمایی که در آن شعله‌وری لحظه‌ای رخ می‌دهد (یعنی همان فلش پوینت) پایین‌تر و دقیق‌تر از روش کاپ باز است. این روش بیشتر برای مایعات سبک، فرار و خطرناک (مثل بنزین) استفاده شده و دستگاه‌هایی مثل Pensky-Martens Closed Cup یا Tag Closed Cup برای انجام این آزمایش طراحی شدند.
آزمایش کاپ باز
در روش کاپ باز، برخلاف روش قبلی ماده مورد نظر را در یک ظرف باز ریخته و به‌آرامی گرم می‌کنند. از آنجایی که ظرف باز است، بخارات در تماس با هوای محیط قرار می‌گیرند. سپس در دماهای مختلف، شعله یا مجددا جرقه‌هایی روی سطح مایع می‌آورند تا لحظه‌ای که شعله‌ور شدن بخارها را به‌عنوان فلش پوینت ثبت کنند. در آزمایش کاپ باز، به دلیل پراکندگی بخارات در محیط آزاد، غلظت بخارات کمتر از حالت کاپ بسته است و درنتیجه فلش پوینت آن‌ها نیز در این روش بالاتر خواهد بود. آزمایش کاپ باز بیشتر برای مواد سنگین‌تر مثل روغن‌ها و روانکارها به کار رفته و دستگاه مخصوص آن Cleveland Open Cup است.
اهمیت نقطه اشتعال، نقطه آتش و دمای خود اشتعال در صنایع
شناخت دقیق دماهایی که یک مایع یا سوخت در آن قابلیت شعله‌ور شدن یا ادامه احتراق پیدا می‌کند، در بحث ایمنی صنعتی نقش حیاتی دارد. با دانستن این مقادیر، می‌توان روش‌های مناسب ذخیره‌سازی، حمل‌ونقل و نحوه درست استفاده از مواد قابل‌اشتعال را تعیین کرد و خطر بروز حوادثی مانند آتش‌سوزی و انفجار را به حداقل رساند. به عنوان مثال، چون نقطه اشتعال و نقطه آتش بنزین و گازوئیل نسبتاً پایین است، در پمپ‌بنزین‌ها این سوخت‌ها را در مخازن زیرزمینی نگهداری می‌کنند تا هم در دمای پایین‌تری قرار داشته باشند و هم احتمال تبخیر و آتش‌سوزی آن‌ها کاهش یابد. علاوه بر این‌ها، آگاهی داشتن از چنین مواردی به ما برای انتخاب سیستم‌های ایمنی مانند سیستم اعلام و اطفای حریق نیز کمک می‌کند.
سخن پایانی
در نهایت دریافتیم، فلش پوینت، فایر پوینت و دمای خوداشتغال سه معیار اصلی برای شناخت رفتار مواد قابل‌اشتعال هستند که نقش مهمی در ایمنی صنعتی دارند. فلش پوینت دمایی‌ست که در آن مایع بخار کافی برای شعله‌ور شدن لحظه‌ای تولید می‌کند، فایر پوینت دمایی‌ست که در آن احتراق می‌تواند ادامه یابد و دمای خوداشتغال زمانی رخ داده که ماده بدون نیاز به منبع خارجی حرارتی آتش می‌گیرد. این مقادیر از طریق روش‌های آزمایشگاهی مانند کاپ بسته و کاپ باز اندازه‌گیری شده و نتایج آن‌ها برای انتخاب روش صحیح ذخیره‌سازی، حمل‌ونقل و طراحی سیستم‌های ایمنی اهمیت بالایی دارد.
8 پاسخ
فلش پوینت ماده چه ارتباطی با اطفا حریق دارد؟
در اطفا حریق، فلش پوینت ماده برای تعیین نوع سیستم اطفا حریق مورد نیاز استفاده می‌شود. به عنوان مثال، مواد با فلش پوینت پایین‌تر، خطر آتش‌سوزی بیشتری دارند.
سلام فرق فلش پوینت با نقطه اشتعال چیه؟
با سلام
معادل فارسی فلش پوینت flash point نقطه اشتعال نامیده می شود.
فلش پوینت گازوئیل چقدره؟
فلش پوینت گازوئیل 52 درجه تا 96 درجه سانتی گراد است.
با تشکر مقاله خوبتون!
فلش پوینت بنزن چقدره؟
در حدود ٤١ درجه سلسیوس (١٠٥ درجه فارنهایت) است. به این معنی که دمای حدودا ٤١ درجه سلسیوس، بخارات بنزن به میزان کافی جمع شده‌اند که در صورت وجود یک منبع اشتعال، ممکن است حریق اتفاق بیفتد